İklim Değişikliği Etkisi Altında Sağlıklı Bir Toplumda Yaşama Çabası: İklime Duyarlı Sağlık Uyumu

Azaltım faaliyetlerinde kaybedilen zaman, uyum faaliyetlerinin hızını artırarak kazanılabilir. İklime duyarlı sağlık politikaları, bu politikaları esas alan liderler, yeniden yapılandırılan sağlık sistemleri, iklime duyarlı faaliyetleri öğrenmiş insan gücü ve iklime duyarlı faaliyetlere ait bütçe ile geleceği inşa edebilmek mümkün.

YAZI: Prof. Dr. E. Didem EVCİ KİRAZ, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Çevre, Sağlığı Anabilim Dalı Başkanı Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı

İklim değişikliğinin en belirgin etkileri, sağlığın sosyal belirleyicileri ve sağlıklı toplum nitelikleri üzerinde hissedilecek. Sağlığın sosyal belirleyicileri yaşama sağlıklı başlamak, eğitim, ekonomi, işsizlik ve iş güvenliği, istihdam ve çalışma koşulları, gıda güvenliği, bağımlılık, sağlık hizmetlerine erişim, ulaşım, barınma durumu, sosyal dışlanma ve sosyal destektir.

Sağlıklı toplumlar için Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) 11 nitelik yayımladı:

1. Uygun fiyatlı konut dahil, temiz, güvenli, yüksek kaliteli bir ortam,
2. İstikrarlı bir ekosistem,
3. Güçlü, birbirini destekleyen ve istismarcı olmayan bir toplum,
4. Yaşamı, sağlığı ve refahı etkileyen kararlar üzerinde önemli kamu katılımı ve kontrolü,
5. Tüm insanlar için temel ihtiyaçların (yiyecek, su, barınak, gelir, güvenlik ve iş) sağlanması,
6. Birden fazla kişi, etkileşim ve iletişim olanağıyla çok çeşitli deneyimlere ve kaynaklara erişim,
7. Çeşitlilik arz eden, canlı ve yenilikçi bir ekonomi,
8. Farklı kültürel ve biyolojik geçmişle, ve diğer grup ve bireylerle bağlantıların teşvik edilmesi,
9. Önceki özellikleri ile uyumlu ve bunları geliştiren bir şehir formu (tasarım),
10. Herkes için erişilebilir uygun bir halk sağlığı ve bakım hizmetleri düzeyi,
11. Yüksek sağlık durumu (hem yüksek pozitif sağlık hem de düşük hastalık durumu).

İklimi Güçlendirme Eylemi

İklim değişikliği ile ilgili sürdürülebilir yaklaşımlar, azaltım ve uyum ikiz eylemlerinden güç alıyor. Mısır’da gerçekleşecek 27. Taraflar Konferansı (COP) Faaliyet Takvimi’nde de dirençliliği/dayanıklılığı güçlendirme, azaltım hedefine ulaşma, bilgi, içerme, faaliyetleri etkinleştirme (BİFE) anahtar konular olarak seçildi. Dirençliliği/dayanıklılığı güçlendirme başlığı altında; dirençlilik, uyum, tarım ve gıda sistemleri, toprak, su, biyoçeşitlilik, okyanus ve kıyı kesimlerinin gündeme geleceği görülüyor. Azaltım hedefine ulaşmak için karbonsuzlaştırma ana konu başlığı ve sanayi, enerji, ulaşım, insan yerleşimleri sektörleri birlikte tartışılacak. Azaltım için çözümler oturumları da öne çıkıyor. BİFE başlığı altında ise para, bilim, gençler ve gelecek nesiller, cinsiyet, İklimi Güçlendirme Eylemi var.

Kaybedilen Zaman ve Uyum Faaliyetlerinin Hızını Artırmak

Uyumun merkezinde sağlık yer alıyor. İklim değişikliği etkisi altında sağlıklı bir toplumda yaşamak için uyum öncelikli yaklaşımlara ihtiyaç var. Azaltım faaliyetlerinde kaybedilen zaman uyum faaliyetlerinin hızını artırarak kazanılabilir. İklime duyarlı sağlık politikaları, bu politikaları esas alan liderler, yeniden yapılandırılan sağlık sistemleri, iklime duyarlı faaliyetleri öğrenmiş insan gücü ve iklime duyarlı faaliyetlere ait bütçe ile geleceği inşa edebilmek mümkün (Şekil 1). COP24 ve COP26 DSÖ özel raporlarında da vurgulanan kimseyi geride bırakmamak ve sıfır pişmanlık yaklaşımı ancak bu şekilde başarıya ulaşabilir.

Sağlık: İklim Değişikliği Faaliyetlerinin İlk Maddesi

Öyleyse, COP27 takviminde anahtar konular, alt başlıklar, sektörel yaklaşımlar altında neden renkli, parlak bir “sağlık” başlığı yok? Kesinlikle sağlık konularına uyum, dirençlilik, tarım, insan yerleşimleri ve sektörel başlıklarda vurgu yapılacak ve DSÖ, COP26’da olduğu gibi COP27’de de çalışmalarını aktaracak. Ancak sağlık artık iklim değişikliği faaliyetlerinin ilk maddesi, olmazsa olmazı. Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC), altıncı değerlendirme çalışması ikinci grubunun “İklim Değişikliği 2022: Etkiler, Uyum ve Etkilenebilirlik” raporunda, geleceği garanti altına alabilmenin yolu insan sistemlerine uygun, kabul edilebilir, uygulanabilir, ucuz, yenilikçi ve sürekliliği olan çözümler üretmek olarak gösteriliyor (Şekil 2).

SKH Yolunda Gençlerin Çabaları

Peki sağlık nasıl konuşturulabilir? Covid-19 pandemisi; halk sağlığı, koruyucu hekimlik, sağlığın geliştirilmesi gibi konuşmaların yapılmasına olanak sağladı. İklim değişikliğinde sağlığı konuşturabilmek için toplumun her kesiminde iklim okuryazarlığı düzeyi yerine “iklim sağlık okuryazarlığı” düzeyinin yükseltilmesi gerekiyor. İklim okuryazarları, azaltımı daha rahat anlayabilir ve uygulamaya geçirebilir. Uyum tarafı soyut ve uygulama yerine teorik yaklaşımlarla sınırlı kalıyor. Halkın iklim sağlık okuryazarlığı düzeyine bağlı olarak da iklim değişikliğinin etkilerine ve mücadele yöntemlerine uyum kapasitesi değişecek.

Tüm bu beklentilere gençler ve gelecek nesiller sahip çıkabilir. Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’ne (SKH) odaklı çalışmalarda da gençler büyük çabalar sarf ediyor. Gönüllü olarak iklim faaliyetlerinde rol alanlar da onlar. Ekolojik kaygı ve keder düzeyleri nasıl; iklim mücadelelerine etkisi ne boyutta? Küresel veriler açıklandığında bunun üzerine de konuşmakta yarar var. Şimdilik, teknolojinin de yardımıyla sonsuz bir platformda (metaverse) tek bir alternatifle yetinmeden, her çeşit bakış açısına sahip olma avantajıyla, hızla ilerliyorlar.