2023’ün 10 Ekoloji Kitabı

2023 yılının, ekoloji kitapları konusunda bir hayli verimli geçeceği söylenebilir. Bunlardan dikkat çekenleri sizler için derledik…

İklim krizi giderek derinleşirken, her geçen sene bu konuda okunabilecek eserlerin sayısı da artıyor. Özellikle 2018’den itibaren Greta Thunberg öncülüğünde uluslararası alanda yakalanan büyük sıçramayla birlikte, iklim krizi dünyadaki ana gündem maddelerinden biri haline geldi. İklim değişikliği, ekoloji ve sürdürülebilirlik başlıkları altında yazılan kitaplar oldukça ilgi görüyor; ayrıca “dünya siyaseti” üst başlığında yazılan kitapların pek çoğu da kendi içinde bu konulara yer veriyor. Henüz pek çoğunun Türkçe çevirisi yapılmamış olsa da, 2023 yılının da, “yeşil kitap”lar konusunda bir hayli verimli geçeceği söylenebilir. Bunlardan dikkat çekenleri sizler için derledik.

1. Çok Geç Değil: İklim Hikayesini Çaresizlikten Olasılığa Dönüştürmek (Not Too Late: Changing the Climate Story from Despair to Possibility)

Yazar ve editörler: Rebecca Solnit, Thelma Young Lutunatabua

Yayınevi: Haymarket Books

Yayın tarihi: 4 Nisan 2023

The Guardian’da yazan ve New York Times tarafından kendisine verilmiş “direnişin sesi” (the voice of resistance) unvanıyla bilinen feminist araştırmacı gazeteci Rebecca Solnit ve iklim aktivisti Thelma Young Lutunabatua tarafından düzenlenmiş bu kitap, aslında bir derleme çalışması. Amacı ise başlığından da anlaşılacağı üzere esasen kitlelere umut ve enerji aşılamak.

Kitabın editörlerinin ve katkıda bulunan tüm yazarların belirttiği şey şu: Gelecekte nasıl bir dünyamızın olacağını, nasıl hayatlar yaşayacağımızı tamamen dünyanın şu an içinde bulunduğu ekolojik krize gösterdiğimiz önem belirliyor. Yok oluşa kesin gözüyle bakan ve eylem almayı beyhude bir çaba olarak gören umutsuzluğa karşı her zaman umudun olduğunu vurgulayan kitap; fosil yakıtlar, zehirli tarım ürünleri ve orman katliamları gibi açık ve net başlıkların çözümüne yönelik aynı şekilde açık ve net adımlar atılması gerektiğini, bu şekilde kısa bir süre içerisinde bile çok fazla yol alabileceğimizi söylüyor.

Bu derleme kitaba katkıda bulunan pek çok ismin arasında ise Guamlı çevre avukatı Julian Agon, Dr. Jacquelyn Gill ve Dr. Edward Carr gibi önemli iklim bilimciler, Marshall Adaları aktivisti ve şair Kathy Jetnil-Kijner, Antonio Juhazs ve Adrienne Marie Brown gibi büyük ekoloji yazarları var.

2. Hayvanlar İçin Adalet: Bizim Kolektif Sorumluluğumuz (Justice For Animals: Our Collective Responsibility )

Yazar: Martha C. Nussbaum

Yayınevi: Simon & Schuster

Yayın tarihi: 3 Ocak 2023

Chicago Üniversitesi Hukuk ve Felsefe bölümlerinde profesörlük yapan ödüllü yazar ve filozof Martha Craven Nussbaum, bu kitabında ekoloji sorununun en dikkat çeken başlıklarından birisi olan hayvan hakları konusunda yeni bir bakış açısı yaratmaya çabalıyor. Hayvanlara yönelik zulme hem hukuki önerilerde bulunan, hem de etik felsefesi perspektifinde inceleyen yazar; dünyanın etik anlayışlarında ciddi değişikliklere gidilmesi gerektiğini, küresel çapta bir nevi “ahlaki devrime” ihtiyaç olduğunu vurguluyor.

Hayvanlar alemini hem bir bütün olarak, hem de farklı alt başlıklarda inceleyen ve insan faaliyetlerinin hayvan türlerine zarar vermeden, onlarla uyum içerisinde yapılması için önerilerde bulunan yazar, düşüncelerini kurgularken bu konuda bir elkitabı yazmayı amaçladığını söylüyor.

Martha Nussbaum’un küresel alanda kazandığı ödüller arasında Kyoto Sanat ve Felsefe Ödülü (2016), Bergruggen Felsefe ve Kültür Ödülü (2018), Holzberg Ödülü (2021) ve dünyanın dört bir yanındaki önemli üniversitelerden kazandığı toplam 64 onursal diploması var.

3. Büyük Yenilenme: Ekolojik Tarım, Açık Kaynak Teknolojiler ve Radikal Bir Umudun Bakış Açısı (The Great Regeneration: Ecological Agriculture, Open-Source Technology, and a Radical Vision of Hope )

Yazar: Dorn Cox (yazar), Courtney White ve David Bollier (önsöz)

Yayınevi: Chelsea Green Publishing

Yayın tarihi:  16 Mart 2023

Wolfe’s Neck Tarım Ve Çevre Merkezi’nin kurucusu olan ve yaptığı ses getiren çalışmalarla Amerika’nın önemli çevrecileri arasına giren Dorn Cox, ilk kitabını 2023’te yayımlıyor. Kendisini “vizyoner bir tarımcı” olarak tanımlayan yazar, bizzat reel pratikten yola çıkarak dünyanın tarım sorununu çözmek için çevreci alternatifler öneriyor, gıda krizine çözüm arıyor.

Büyük Yenilenme’yi büyük ölçüde kendi yaşamı bağlamında kurgulayan yazar bu kitapta Courtney White ve David Bollier gibi önemli iklim aktivistlerinden de yardım almış. Yeni sorunlara yeni çözümler mottosuyla hareket edilmesi gerektiğini savunan yazar, gıdanın yalnızca üretimi değil dağıtımı sorununda da açık kaynak teknolojilerin kullanılması gerektiğini söylüyor.

4. Toynak İzleri: Geleneksel Hayvancılık Ve Otlatma Nasıl Toprağı İyileştirebilir Ve Hayvancılığı Yeniden Yeryüzüyle Uyumlu Hale Getirebilir? (Hoofprints on the Land: How Traditional Herding and Grazing Can Restore the Soil and Bring Animal Agriculture Back in Balance with the Earth?)

Yazar: Ilse Köhler-Rollefson (yazar), Fred Provenza (önsöz)

Yayınevi: Chelsea Green Publishing

Yayın tarihi: 5 Ocak 2023

Alman bilim insanı Ilse Köhler-Rollefson bu kitabını çevre sorunu çerçevesinde toplum nezdinde en çok tartışılan konularından birisi olan hayvan zulmüne adamış, endüstriyel hayvancılığa savaş açmış. Geleneksel hayvancılığın geçmişe ait bir anı, tarih kitaplarında bahsedilecek eski bir ekonomi pratiği değil; geleceğimizi kurtarmanın araçlarından birisi olduğunu ortaya koyan yazar, tezini dünya gezileri esnasında özellikle Hindistan’da karşılaştığı manzaralarla destekliyor, böylece somut örneklerden yola çıkarak somut çözümlere ulaşıyor.

Pastoral yaşama ve özellikle Hindistan’ın belirli bölgelerinde ilk elden gözlemlediği yarı-göçebe topluluklara olan ilgisiyle bilinen yazar, “hayvan sürüleri, hayvancılık bir terapi biçimidir; yalnızca gezegen için değil, bizim ruhlarımız için de” diyor.

5. İklim: Kayıp Bir Tarih (Climate: A Lost History)

Yazar: Peter Frankopan

Yayınevi: Knopf Publishing Group

Yayın tarihi: 18 Nisan 2023

Oxford Üniversitesi Küresel Tarih kürsüsü öğretim üyesi Peter Frankopan, Nisan ayında okurlarla buluşması planlanan bu kitabında iklim krizinin tarihini anlatıyor, sorunun dününden yola çıkarak bugününe ulaşıyor. Kitap, iklim değişikliğinin antik çağlardan bugüne farklı medeniyetlerin kaderine yön veriş biçimine bakarak gelecekteki hayatımızın nasıl değişeceğini de anlamamıza yardımcı oluyor.

Yazar, Güney Amerika’daki Moche medeniyetinin çöküşünden Vikinglerin İskandinavya’da yaşadıkları tarım krizinin onları Batı’ya göç etmeye zorlamasına, İzlanda’daki volkanik patlamaların Mısır’ı etkilemesinden bunun Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşüne olan etkilerine kadar pek çok tarihsel meseleyi doğadaki değişimler bağlamında masaya yatırıyor, iklimin tarihe olan etkilerini inceliyor.

Peter Frankopan, Oxford Üniversitesindeki kıdemli araştırmacı ve öğretim görevlisi unvanlarına ek olarak; Yale, Cambridge, NYU ve Notre Dame gibi pek çok dünya üniversitesinde dersler veriyor. Yazar, ülkemizde özellikle İpek Yolu kitabıyla tanınıyor.

6. Isıtmayı Açmak: İklim Krizinin Aciliyeti İçin Kent Politik-Ekolojisi (Turning Up the Heat: Urban Political Ecology for a Climate Emergency)

Yazar: Maria Kaika, Roger Keil, Tait Mandler, Yannis Tzaninis

Yayınevi: Manchester University Press

Yayın tarihi: 24 Ocak 2023

“Kent politik-ekolojisi” kavramı 1990’larda ortaya çıkmış bir terim. Temelinde, şehirleri doğadan bağımsız olarak ele alıp kurgulayan kapitalist şehir planlamacı anlayışa karşı, şehirlerin doğal döngünün bir parçası olduğunu, doğadan bağımsız düşünülemeyeceğini ve bunu göz önünde bulundurarak düzenlenmesi gerektiğini öne sürüyor. Isıtmayı Açmak isimli bu kitapta dünyanın çeşitli üniversitelerinden ekolojistler, bu terimi 21. yüzyılda şehirlerimizi yeniden yaratmamız için bir anahtar olarak kullanmamız gerektiğinden bahsediyor, aşırı ve çarpık kentleşmenin insan ve doğa üzerine yarattığı tahribatı onarmamız için yollar öneriyorlar. Eleştiri oklarını para endeksli düzen siyaseti ve onun temsilcilerine yönelten kitap, kent planlaması konusuyla ilgilenen herkes için önemli bir başucu kitabı.

Kitabın yazarları arasında ise Amsterdam Üniversitesi Şehir ve Çevre Planlamacılığı bölümü profesörü Maria Kaika, aynı üniversiteden Sosyal ve Davranışsal Bilimler Fakültesi araştırma görevlisi Yannis Tzaninis, York Üniversitesi Şehir ve Çevre Değişimleri profesörü Roger Keil ve Wageningen Üniversitesi doktora araştırmacısı Tait Mandler var.

7. Evde, Doğayla Birlikte: Doğal ve Sürdürülebilir Bahçeciliğin Rehberi (At Home With Nature: A Guide to Natural, Sustainable Landscaping)

Yazar: John Gidding

Yayınevi: Countryman Press

Yayın tarihi: 28 Şubat 2023

İstanbul doğumlu Türk-Amerikalı tasarımcı John Gidding, bu kitabında çevrecilik ve iklim krizi konularında duyarlı olan, kişisel hayatlarındaki pratiklerle somut bir fark yaratmak isteyen okurlara hitap ediyor. Eğitimini Harvard ve Yale gibi önemli üniversitelerde görmüş olan Gidding ilk kitabında özellikle Amerikan banliyölerindeki tipik “bahçeli ev” modeline itiraz ediyor, sınırlı doğal kaynakların yanlış kullanımını önleyecek yeni bir ev modeli öne sürüyor.

Çevre sağlığının, “arazilerimizin tasarımlarında kullanmak üzere daha sorumlu stratejiler benimsememize” dayandığını, “kaynakların hem doğaya hem de insana yetecek şekilde dağıtıldığı ve bütün canlı türlerine yeterli alanı bırakan” bir doğal alan dizaynının mümkün olduğunu söyleyen tasarımcı; kitabında bu alanda önemli öneriler yapıyor.

8. Bahçenin Geri Dönüşümü: Günlük Eşyaların Yeniden Kullanımı Üzerine (Recycling in the Garden: Reusing Everyday Items)

Yazar: Angela Youngman

Yayınevi: White Owl

Yayın tarihi: 31 Ocak 2023

Bahçecilik Yazarları Loncası (Garden Media Guild) üyesi İngiliz yazar ve gazeteci Angela Youngman bu kitabında özellikle profesyonel ve amatör botanikçiler için kısıtlı su ve para kaynaklarını daha verimli kullanmalarını sağlayacak önerilerde bulunuyor. Kitabın çıkış noktasının “hayal gücü ve yaratıcılık” olduğunu belirten yazar daha önce de doğa ve hayvanlarla ilgili rehber niteliğinde yazılar hazırlıyordu.

Youngman’a göre bu kitap bahçeler, seralar ve tarım alanlarındaki faaliyetler için daha çevreci yöntemler önermekle sınır kalmıyor; içerdiği yaratıcılık hastanelerden fabrikalara ve restoranlara kadar tüm insan alanlarını daha sürdürülebilir ve doğa dostu hale getirmenin ipuçlarını taşıyor.

9. Yükselen Her Şey: Bir İklim Değişikliği Hatıratı (Everything That Rises: A Climate Change Memoir)

Yazar: Brianna Craft

Yayınevi: Lawrence Hill Books

Yayın tarihi: 4 Nisan 2023

Uluslararası Çevre ve Gelişim Enstitüsü (IEDD) araştırmacısı yazar Brianna Craft, bu kitabında sıra dışı bir şey yapıyor: İklim değişikliği anlatısını kendi kişisel hayatına olan etkilerinden yola çıkarak, bir nevi “kişiselleştirerek” kuruyor ve bizi de bunu yapmaya davet ediyor. Doğal dengenin bozulmasının siyasi bir gündem maddesi olarak halihazırda defalarca kez ele alındığı ekoloji literatüründe bir “hatırat” olarak karşımıza çıkan bu kitap, ekoloji okuyucularını meraklandıracak bir deneme.

Washington Üniversitesi ve Brown Üniversitesi’nin Çevre Çalışmaları bölümlerinden lisans diploması bulunan genç araştırmacının 2023’te yayımlanacak “Yükselen Her Şey”i ise ilk kitabı olacak.

10. İklim Gezileri: Ekoturizm Nasıl Fikirleri Değiştiriyor Ve Eylemliliği Motive Ediyor? (Climate Travels: How Ecotourism Changes Mindsets and Motivates Action)

Yazar: Michael M. Gunter

Yayınevi: Columbia University Press

Yayın tarihi: 28 Mart 2023

Kendini küçüklüğünden itibaren kampçılık, doğa gezileri ve ekoloji turizmine adayan yazar Michael Gunter’in üçüncü kitabı İklim Gezileri bu sene Mart ayında çıkıyor. Yazar aslında gezi yazılarından ibaret olan bu kitapta ekoloji bilincinin yükseltilmesi için farklı bir metoda başvuruyor: Gez ve anlat. Turistik gezilerin tarihi eserler ve doğal parklar çevresinde şekillenmesine alışık olduğumuz dünyamızda, “felaket turizmi” de denebilecek bu gezi metodunun yaygınlaştığını anlatan yazar, Amerika’nın dört bir yanındaki gezilerini anlatarak ve insanları da gezmeye teşvik ederek bilinci artırmayı hedefliyor.