Ve Yağmur ve Veysel ve Rıfat…

Üreticilerden tüketicilere, yerel yönetimlerden sivil toplum kuruluşlarına, karar vericilerden akademisyenlere kadar geridönüşüm sektörünün pek çok paydaşı var. Bir de isimsiz kahramanları: Sokak toplayıcıları… Çöplerden kağıt, karton, plastik gibi atıkları ayrıştırarak toplayan ve günlük 20 ila 60 TL kazanç sağlayan sokak toplayıcılarının Türkiye ekonomisine ve sürdürülebilirliğe sağladığı katkı da yadsınamaz. Ama belki yeni bir akıl, çok daha insani ve verimli bir çalışma biçimi kurmamızı da sağlayabilir; kimbilir…
Ferhat ULUDAĞLAR

Her gün saatlerce yol yürü­yen ve kilometrelerce yolu havanın soğuk ya da sıcak olmasına, şartların elverişli olup olmamasına aldırış etmeden kate­den, 200-400 kilogram arasında atık kağıt ve plastik taşıyan geridönü­şüm halkasının adsız kahramanları onlar… Çevreye ve ekonomiye de büyük bir katkı sağlayan katı atık toplayıcıları, yani çöpten yaşam ku­ranlar, geçimlerini toplumun tüke­tim alışkanlıklarının ortaya çıkardı­ğı dağ gibi atıklardan sağlıyor.

Her Birinin Öyküsü Farklı
80’li ve 90’lı yıllarda iç göçle bir­likte katı atık toplayıcılığı yapan­ların sayısı hızlı bir artış gösterdi. 2000’lerde ise katı atık toplayıcılığı bir “meslek” olarak tanımlanmaya başladı. Çöpten yaşam kuran kişile­rin ise farklı öyküleri ve nedenleri bulunuyor. Zorunlu göç mağdurla­rı, eski hükümlüler ve sokakta yaşa­yanlar gibi… Aralarında çöpten para kazananlar olduğu kadar, çöpten günlük gereksinimlerini karşılayan­lar da var. Sosyal güvenceleri yok. Çoğu evsiz ve bir çatı altında yaşa­ma şansına sahip değil. Romatizma, eklem rahatsızlıkları, enfeksiyonel hastalıklar ve farklı iş kazalarıyla yüzleşmek zorunda kalıyorlar. Katı atık toplayıcıları, geridönüşüm sürecine önemli bir katkıda bulun­duklarını düşünüyor. Bu nedenle en büyük arzuları, yaptıkları işin bir toplum hizmeti olarak görünmesi… Toplumun kendilerine yönelik kötü bir algıya sahip olmasından ötürü de son derece şikayetçiler.

Veysel: “Ne Kadar Çalışırsanız, O Kadar Para Kazanırsınız”
Veysel 32 yaşında ve sekiz senedir katı atık toplayıcılığı yapıyor. Günde yaklaşık 10-12 saat çalışıyor ve 35-50 TL arasında bir kazanç sağlıyor. Veysel, “Hava koşulları uygun olma­dığında çıkamıyorum. Bu durum, birkaç gün sürdüğünde ise çalışma­dığım zamanlar için bir kazancım olmuyor. Yani ne kadar çalışırsanız, o kadar para kazanırsınız” diyor. Veysel, topladıklarını ortak bir top­lama merkezine götürüyor ve kilo başına belirli bir ücret karşılığında satıyor. Doğaya ve çevreye katkı sağmaktan çok memnun olduğunu da sözlerine ekleyen Veysel’in sigor­ta ve diğer sosyal hakları yok.

Yağmur: “Belediyeler Katı Atık Toplayıcılarına Destek Vermiyor”
40 yaşında olduğunu söyleyen Yağmur, yaklaşık 20 yıldır katı atık topluyor. Günlük kazancının ise 25-30 TL arasında değiştiğini söylü­yor. Gün içinde fazla mesai yapınca daha iyi para kazanıldığını belirten Yağmur; “Kağıt ve plastik atık top­luyorum. Neredeyse haftanın her günü çalışıyorum. Sadece pazartesi günleri bazen işe çıkmıyorum. Top­ladığım malzemeleri atık toplama merkezine götürerek satıyorum. Bu işi aileden üç kişi ile yapıyoruz. Asla kolay bir iş değil ve pek çok zorluğu var. Çocuk okutuyorum. Daha ne kadar katı atık toplayıcılığı yaparım bilemiyorum. Çok para ka­zanmıyoruz ama doğaya faydalı bir iş yapıyor olmak gerçekten çok gü­zel bir his” yorumunda bulunuyor. Yağmur’un en büyük şikayeti ise be­lediyelere… Belediyelerin katı atık toplayıcılarına destek vermediğini dile getiren Yağmur, zaman zaman kötü davranışlara maruz kaldıkları­nı ve arabalarına el konulduğunu da sözlerine ekliyor.

Rıfat: “Zaman Zaman Çöpleri Dağıtıyoruz”
Rıfat, 20’li yaşlarında ve yaklaşık beş yıldır katı atık toplayarak geçi­niyor. Askerden yeni gelmiş ve dü­zenli bir iş bulamadığı için askerden önce yapmaya başladığı bu işe geri dönmüş. Atık toplayıcılığından gün­de 50-60 TL kazandığını söyleyen Rıfat, “Askere gitmeden önce de kilo birim fiyatı aynıydı. Bu süre bo­yunca hiçbir artış olmamış” diyor. Rıfat, mesaiye sabah 7:00’de başlı­yor ve akşam 23:00’e kadar el ara­basıyla sokakları arşınlıyor. Sadece yemek yemek için mola veriyor ve sevdiği şarkıcıları cebindeki mp3 ça­ları ile dinlemeyi seviyor. Rıfat, çev­reye sağladığı katkıdan hoşnut olsa da özeleştiride bulunmayı da ihmal etmiyor: “Doğayı korumaya yönelik bir katkıda bulunsak da zaman za­man çöpleri dağıtıyoruz ve ortalığı kirletiyoruz. Çöpçülerin gelmediği yerlerde bazen bu görevi de yerine getirmiş oluyoruz.”

Mustafa: “Çevreye Hizmet Ediyoruz”
Mustafa, 2001’den bu yana katı atık toplayıcılığı yapıyor. Günde 15 saat çalışıyor ve ortalama 25-35 TL para kazanıyor. “Okuma şansım olmadı. Olsaydı, ne olurdu bilemiyorum” di­yen Mustafa, sözlerine şöyle devam ediyor: “Biz, çevreye hizmet ediyo­ruz ve bu konuda önemli bir açığı kapatıyoruz. Yaptığımız işin pek çok zorluğu var. Tüm gün insanla­rın attığı çöplerin içinde vakit geçi­riyoruz. Bu nedenle çok sık hasta oluyoruz. Yeterince korunduğumu­zu da söyleyemem. Çocukluğumdan beri bu işi yapıyorum. İleride de bu işi yapacağımı düşünüyorum.”

Hakim: “İnsanların Küçümseyen Bakışlarından Şikayetçiyim”
Mustafa’nın arkadaşı olan Hakim, onun sözlerine birebir katılıyor. Aynı mahallede yaşadıklarını ve katı atık toplayıcılığına birlikte başladık­larını dile getiren Hakim, “Ben daha çok insanlardan, onların küçümse­yen yaklaşımlarından ve önyargıla­rından şikayetçiyim. Biz hırsız ya da suçlu insanlar değiliz. Sizin artık değersiz görüp attığınız bazı şeyleri çöplerinizin arasından topluyoruz. Geridönüşümün bir parçası olarak yine size hizmet ediyoruz” diyor. Sonra da kulaklığını takıp istiflediği kağıtları el arabasına sıkıştırarak yoluna devam ediyor.

Mehmet: “Asıl Parayı, Topladıklarımızı Bizden Satın Alan Depolar Kazanıyor”
Mehmet, henüz 17 yaşında… “Ha­kim ile kardeşiz. Bu işe bizden çok daha küçük yaşlarda başlayanlar da var” diyen Mehmet, ağabeyi askere gitmek zorunda kalınca okulu bırakmış ve bu işe başlamış. Ağabeyine daha önce zaman zaman yardım ettiğini söyleyen Mehmet, “Katı atık toplayıcılığını artık tam zamanlı bir şekilde yapıyorum. Bu işten çok para kazanmıyoruz. Asıl parayı topladıklarımızı bizden satın alan depolar kazanıyor. Başka bir iş bulabilsem, bu işi yapmam artık” yorumunda bulunuyor.