EKOIQ
Sürdürülebilir balıkçılık hakkında farkındalık yaratmak amacıyla 21 Kasım tarihinin “Dünya Balıkçılık Günü” olarak ilan edilmesinin üzerinden 27 yıl geçti. Birleşmiş Milletler (BM) Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) son verilerine göre küresel balıkçılık üretiminin yarısından fazlası bir önceki raporda olduğu gibi sürdürülebilir kaynaklardan geldi.
Küresel balıkçılık faaliyeti, sucul alanlarda balıkçılık ile yine sucul ve karasal alanlardaki tesislerde su ürünleri yetiştiriciliği gibi iki temel alanda gerçekleştiriliyor. Balıkçılığın temel sorunlarına çözümler üretmek ve somut adımlar atmak adına 1997 yılında Dünya Su Ürünleri Yetiştiricileri ve Balıkçılar Forumu, Yeni Delhi’de bir araya gelerek 18 ülkeden temsilcilerle Dünya Balıkçılık Forumu’nu kurdu. Forumda, küresel sürdürülebilir balıkçılık uygulamaları ve önlemleri için bir deklarasyon imzalandı ve sürdürülebilir balıkçılığın küresel bir zorunluluk haline getirilmesi talep edildi. Toplantıda 21 Kasım tarihi “Dünya Balıkçılık Günü” olarak kabul edildi. Dünya çapında suda yaşayan canlı stokunun sürdürülebilirliğine dikkat çekmeye çalışan bu özel gün yanı sıra yasa dışı, bildirilmeyen ve düzenlenmemiş balıkçılığı ortadan kaldırmaya yönelik çabalara da dikkat çekiyor. Dünya Balıkçılık Günü ayrıca geçimini balıkçılıktan sağlayan küçük ölçekli toplulukların haklarını güçlendirmeye ve balıkçıların çalışma koşullarında fark yaratma çabalarını da teşvik etmeye çalışıyor.
Biyolojik Çeşitlilik Çerçevesi Uygulamaya Daha Hızlı Geçmeli
Balıkçılık yüz milyonlarca insan için beslenme ve geçim kaynağı özelliği taşımasına rağmen küresel balıkçılık kaynaklarının sürdürülebilirliği büyük tehdit altında. Bu tehditlerden en başta geleni ise yasa dışı, bildirilmeyen ve düzenlenmeyen balıkçılık.
FAO, küresel deniz balığı popülasyonlarının neredeyse %90’ının tam olarak kullanıldığını, aşırı avlandığını veya biyolojik olarak iyileşmesi mümkün olmayacak kadar tükenmiş olduğunu belirtiyor. Plastik ve diğer atıklar gibi zararlı maddelerin su kütlelerine salımı, su altı yaşamı için yıkıcı sonuçlar doğuruyor. Son araştırmalar, okyanuslardaki plastik atıkların, Büyük Pasifik Çöplüğü de dahil olmak üzere %50’sinin balıkçılık ağlarından oluştuğunu ve bu ağların plastik adayı bir arada tuttuğunu gösteriyor.
Küçük ölçekli balıkçılık, dünya genelindeki balıkçılık üretiminin en az %40’ını ve balıkçılıkla ilgili faaliyetlerde çalışan insanların %90’ını temsil ederken madencilik, petrol ve gaz çıkarımı, kirlilik ve yerel, küçük balıkçıların haklarını gasp eden yaklaşımların yanı sıra iklim değişikliği de balıkçılığı tehdit ediyor.
2022’de Çin’in Kunming şehrinde başlayan ve 2022 sonunda Kanada’nın Montreal şehrinde tamamlanan BM Biyolojik Çeşitlilik Konvansiyonu (CBD) toplantılarında ortaya konularak COP15’te onaylanan Kunming-Montreal Küresel Biyolojik Çeşitlilik Çerçevesi, biyolojik çeşitliliğin korunması ve iyileştirilmesi için bir dizi somut hedef belirlemişti. Deniz ekosistemlerini de içeren çerçevedeki maddelerin hızlı bir şekilde hayata geçirilmesi balıkçılık açısından da son derece önem arz ediyor. Ayrıca sucul alanlara yönelik küresel anlatının, yerel ve ulusal gerçekliklere dayandırılmasının da özellikle küçük ölçekli balıkçılığın yerel ve geleneksel topluluklar temel alınarak şekillendirilmesinde rolü büyük.
Su Ürünleri Üretimi, Avcılıkla Balıkçılığı Geçti
Balıkçılığın dünya çapındaki son durumunu ise FAO’nun haziran ayında yayımladığı yeni raporu gözler önüne seriyor. Dünya Balıkçılığı ve Su Ürünleri Durumu (SOFYA) adını taşıyan ve küresel balıkçılık stoklarının durumu ve sağlığının yanı sıra balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliğindeki küresel ve bölgesel eğilimleri analiz eden rapora göre, su ürünleri yetiştiriciliği üretimi, tarihte ilk kez avcılık yoluyla elde edilen balıkçılığı geride bıraktı.
2022 yılında küresel balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği üretimi, 2020 yılına göre %4,4 artışla 223,2 milyon tona yükseldi. Üretimin 185,4 milyon tonu suda yaşayan hayvanlardan, 37,8 milyon tonu ise alglerden oluştu. Küresel su ürünleri yetiştiriciliği üretimi ise 94,4 milyon tonu su hayvanları olmak üzere, toplam su hayvanı üretiminin %51’ini oluşturarak, benzeri görülmemiş bir şekilde 130,9 milyon tona ulaştı.
Su ürünleri yetiştiriciliğindeki büyümeye rağmen avlanma balıkçılığı su hayvanı üretiminin temel bir kaynağı olmaya devam ederken rapora göre, balıkçılık üretiminin çoğu sürdürülebilir kaynaklardan geldi. Biyolojik olarak sürdürülebilir seviyelerde avlanan deniz stoklarının oranı 2021’de %62,3’e düşerek 2019’dakinden %2,3 daha düşük oldu. FAO tarafından üretime göre orantılanan ve sürdürülebilir şekilde avlanan deniz stoklarının oranı ise %78,9 olarak gerçekleşti.
Ülkelere göre de su hayvanlarının başlıca üreticileri, Çin (%36), Hindistan (%8), Endonezya (%7), Vietnam (%5) ve Peru (%3) oldu. Son verilere göre, 2022’de birincil sektör olan balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliğinde tahmini 61,8 milyon kişi istihdam edildi; bu sayı 2020’de 62,8 milyondu.
Prof. Dr. Ahu Ergen
