EKOIQ
Dünya ölçeğindeki çatışmalar ve gezegenin temel sorunları göz önüne alındığında, Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’na (SKA’lar) ulaşılması son derece zorlu süreçleri gerektiriyor. Hem bir işbirliği yöntemi hem de uluslararası sistemin bir örgütlenme biçimi halinde işleyen “çok taraflılık” ile müzakere, uzlaşı ve iletişimi içeren “diplomasi” SKA’lara ulaşmayı destekliyor.
Barış ile güvenlik, kalkınma ve insan hakları gibi üçlü bir sacayağını geliştirmeyi kendine hedef belirleyen Birleşmiş Milletler (BM), Genel Kurul kararıyla 2018’den bu yana 24 Nisan tarihini “Uluslararası Barış için Çok Taraflılık ve Diplomasi Günü” olarak kabul ediyor.
Çok Taraflılık, Uluslararası İşbirliği ve SKA’lar
Kabul gören metinle BM Genel Kurulu, tüm üye devletleri, gözlemcileri ve BM kuruluşlarını uluslararası günü uygun bir şekilde kutlamaya davet ediyor. Bu bağlamda çok taraflılığın ve barış için diplomasinin avantajlarını, eğitim ve kamuoyunu bilinçlendirme faaliyetleri aracılığıyla yaymaya yönelik çalışmalar gerçekleştiriliyor. Yanı sıra BM Ana Sözleşmesi ile kurumun 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nı (SKA) destekleyen çok taraflılık ve uluslararası işbirliği değerlerini korumak da amaçlanıyor.
Genellikle bölünmüş olarak ifade edilebilecek bir dünyada birlikte çalışarak ortak bir zeminin bulunması “küresel barış”a ulaşmada hayati bir önem arz ediyor. En az üç devlet arasındaki bir işbirliği biçimini gösteren çok taraflılık, bu noktada devreye girerek hem işbirliği yöntemi hem de uluslararası sistemin örgütlenme biçimi halinde işliyor. Çok taraflılık, ortak normlar ve değerler sistemi ile birlikte saygıya dayalı ortak bir siyasi projeye bağlılığı içeriyor. İstişare, kapsayıcılık ve dayanışma gibi kurucu ilkelere dayanan çok taraflılık, sürdürülebilir ve etkili bir ortaklık sağlayan, üstelik tarafların hep beraber geliştirdikleri kurallar tarafından belirleniyor. Tüm aktörlere aynı hakları tanıyan çok taraflılık, yine tüm aktörleri aynı yükümlülüklerden sorumlu tutuyor.
Barışın İnşasında Uzlaşı Ön Planda
Uluslararası Barış için Çok taraflılık ve Diplomasi Günü, ülkelerin küresel sorunlara çatışma yerine diplomasi aracılığıyla barışçıl çözümler bulmalarını teşvik ediyor. Bu noktada da iletişim, müzakere ve uzlaşıyı içinde barındıran, diplomasinin önemi devreye giriyor. Diplomasi denilen kavram da basit anlamıyla salt müzakerelerden oluşan bir süreç değil. Tam aksine karmaşık iletişim stratejilerini de içeriyor. Ödünler vererek uzlaşmak ve uzlaşıyı barışın inşası için çok yönlü ve dinamik bir araç olarak kullanmak da diplomasinin önemli bir parçasını oluşturuyor.
Ülkeler arasında olumlu ilişkilerin gelişmesi ve çatışmaları çözüme kavuşturmaya dikkat çeken bu gün; yoksulluk, iklim değişikliği ve terörizm gibi dünyanın mücadele ettiği birçok sorunla ilgili farkındalığı artırıcı bir rol oynuyor. Çok taraflı bir diplomasiye ülkelerin dışında, Dünya Ticaret Örgütü ve Uluslararası Ceza Mahkemesi gibi hükümetlerarası kurumlar da katkı sunuyor. Bu tür bir diplomasinin iklim değişikliğiyle mücadelede önemli payı bulunuyor. Örneğin 2015’de Paris Anlaşması görüşmeleri sırasında 196 ülkenin karbon salımında azaltıma gitmeyi ve küresel ısınmayı 2 derecenin altında tutmayı kabul etmelerinde, çok taraflı diploması ön saflarda yer almıştı.
Çok taraflılık Çeşitlendi
BM, 75 yılı aşkın bir süredir çok taraflı bir kurum olsa da yıllar içinde çok taraflı süreçler de çeşitlendi. Çok taraflı diplomaside en göze çarpan gelişmelerden biri, üye devletlerin sayısındaki artış oldu. 1945’te 51 olan üye sayısı, bugün artık 193’e ulaşmış durumda. Bunun dışında çok taraflı çerçeve, sivil toplum kuruluşları (STK), özel aktörler ve diğer uluslararası kuruluşlar gibi yeni aktörleri içerecek şekilde dikey olarak da genişledi. Bugün 1.000’den fazla STK ve uluslararası kuruluş BM’de gözlemci statüsüne sahip.
Çok taraflılık ile uluslararası barış ve güvenliğe bağlılık, Eylül 2018’deki Genel Tartışma’da dünya liderlerinin çoğu tarafından da yeniden teyit edildi. Bu taahhüt, 31 Ekim 2018’de Çok Taraflılık Taahhüdünün Yenilenmesine İlişkin Üst Düzey Diyalog sırasındaki tartışmada da pekiştirildi. Sonunda da BM Genel Kurulu 12 Aralık 2018’de, “Barış için Çok Taraflılık ve Diplomasi Günü” kararını iki oya karşı, 144 kabul oyuyla kabul etti.
