Bilinçli Farklındalık (Mindfulness) Gezegene de Fayda Sağlıyor

Bilinçli farkındalık gereksiz tüketimi azaltan bireysel değerlerin ortaya çıkmasına önayak olurken, reklamlar, normlar gibi dış etkenlere daha az itibar etmeyi sağlıyor ve bireyin hem kendisiyle hem de evrenle güçlü bir bağ kurarak “anlamlı bir yaşam sürmesine” neden oluyor.

YAZI: Doç. Dr. Ahu ERGEN, Bahçeşehir Üniversitesi Öğretim Üyesi, ahu.ergen@vs.bau.edu.tr

Kökleri Budist felsefeye dayanan “bilinçli farkındalık” (mindfulness) geçmiş ya da geleceğe değil “şimdiki ana” odaklanmayı ve farkındalığı geliştirmeyi amaçlayan bir konsept. Amerikalı bilim insanı, yazar ve me­ditasyon eğitmeni Jon Kabat-Zinn’e göre bilinçli farkındalık şimdiki ana, maksatlı olarak ve yargısızca odak­lanmak anlamına geliyor. Doç. Dr. Zümra Atalay’ın Mindfulness – Şim­di ve Burada adlı eserinde de bilinçli farkındalığın sadece fark etmek de­ğil, fark ettiklerimizi bilinçli bir akıl, sevgi ve şefkat dolu bir kalple algıla­mak olduğunun altı çiziliyor. Doğru nefes alarak, yoga ve meditasyon yaparak ya da çeşitli bilişsel terapi teknikleri kullanılarak bilinçli farkın­dalığı hayata geçirmek mümkün.

Pek çok araştırma, amaçsız ve uçu­şan zihinlerin (geçmiş ve gelecekte yaşayan zihin) mutlulukla daha az ilişkisi olduğunu, “şimdi ve burada” olabilenlerin daha mutlu insan­lar olduklarını gösteriyor. Bilinçli farkındalık şefkat ve empatiyi ar­tırarak sosyal ilişkileri ve öznel iyi olma halini güçlendiriyor, bireyin daha tatmin edici ve anlamlı amaç­lara hizmet etmesinin yolunu açıyor. İngiltere Parlamentosu tarafından ülkenin ulusal raporları kapsamında yayınlanarak toplumun refahı için adalet, sağlık, eğitim alanlarında ve işyerlerinde kullanılması önerilen bi­linçli farkındalık; Google, profesyonel spor kulüpleri, ABD ordusu gibi pek çok kurum ve kuruluş mensuplarına eğitim olarak veriliyor.

Tüketirken “Şimdi ve Burada” Olabilmek

“Mindfulness: Its Transformative Po­tential for Consumer, Societal, and Environmental Well-Being” (Bilinçli Farkındalık: Tüketici, Toplumsal ve Çevresel Esenlik için Dönüştürücü Potansiyeli) başlıklı makalenin bulgu­larına göre, bilinçli farkındalık yoluyla insanların otomatikleşmiş ve alışkan­lığa dönüşmüş alışveriş davranışları azalıyor, psikolojik esneklikleri ise artıyor. Bilinçli tüketim yapmaya baş­lıyorlar ve gezegenle nasıl uyum için­de yaşayacaklarına dair yepyeni, hatta bazen radikal fikirlere daha açık hale geliyorlar. Bilinçli farkındalık içindeki tüketici daha uzun süreli keyif alacağı ürünlere ve yavaş tüketime yönelerek satın aldıklarından alacağı zevki uzat­mak isterken, aşırı tüketimi ve atığı da azaltıyor. Öte yandan 2017 yılın­da yayımlanan bilinçli farkındalık ve sürdürülebilir tüketim üzerine mev­cut literatürün tarandığı bir makale, bilinçli farkındalığın ve öz-değerlerin, öznel iyi olma halinin de belirleyicisi olduğunu, doğayla olan bağı artırdı­ğını, böylelikle çevre dostu davranışı desteklediğini ortaya koyuyor.

Bilinçli farkındalık gereksiz tüketi­mi azaltan bireysel değerlerin ortaya çıkmasına önayak olurken, reklamlar, normlar gibi dış etkenlere daha az itibar etmeyi sağlıyor ve bireyin hem kendisiyle hem de evrenle güçlü bir bağ kurarak “anlamlı bir yaşam sür­mesine” neden oluyor. 2014 yılında Ecological Economics dergisinde yer alan “Mindfulness and Sustainability” (Bilinçli Farkındalık ve Sürdürülebi­lirlik) başlıklı çalışmada ise bireylerin maddi varlıklar dışındaki yollarla iyi olma haline ulaşmalarının sürdürüle­bilirliğe katkı sağladığı savunuluyor. Bilinçli farkındalık zihni “ana” odak­larken, daha güçlü empati, sevgi ve şefkate de yol açıyor. Amaçların ve değerlerin netleşmesini sağlıyor ve insanların içinde dönüp durdukları hedonik çarklardan kurtulmalarına yardımcı oluyor. Okullarda ve işyerle­rinde bilinçli farkındalığın benimsen­mesi sürdürülebilir davranışa ve iyi olma haline katkı sağlayabiliyor.

Son yıllarda disiplinlerarası araştır­malara konu olan bilinçli farkındalı­ğın sürdürülebilir tüketimle de güçlü bir bağlantısı var. Bilinçli farkındalık rutinleri bozuyor, değerlerin netleşme­sine yol açıyor ve insanların yaşamla­rında özellikle manevi değerlerin rolü­nü zenginleştiriyor. Açıklık, cömertlik, nezaket ve zihinsel berraklığı berabe­rinde getiriyor. İnsanları otopilottan çıkararak bilinçsiz ve sürdürülebilir olmayan tüketimin azaltılmasını sağlı­yor. Gündelik deneyimlerin daha faz­la farkında olmak, sürdürülebilirlikle ilgili tutum-davranış boşluğunun ka­panmasına da yardımcı oluyor.

Sonuç olarak, bilinçli farkındalık kon­septinin; nörobilim, psikiyatri, psikolo­ji ve eğitim alanındaki ilerlemeler sa­yesinde sürdürülebilirlik için de yeni kapılar açacağına dair kanıtlar her geçen gün artıyor.