EKOIQ
Sofralarımızın vazgeçilmezi, dünyanın eski ve suyla beraber en çok tüketilen içeceği çayın üretiminde sürdürülebilirliği sağlamak ve bu konudaki farkındalığı artırmak adına Birleşmiş Milletler’in ilan ettiği Uluslararası Çay Günü’nün bu yıl teması milyonlarca insana geçim kaynağı olan çay üretiminde çalışan kadınlara dikkat çekmek amacıyla, “Ekinden Bardağa, Kadınları Onurlandırmak” olarak belirlendi.
Tarihi 5 bin yılı aşan çay, dünya üzerinde suyun ardından en çok tüketilen içecek. Aynı zamanda çay, bugün yetiştirilebildiği sınırlı sayıdaki ve çoğu gelişmekte olan ülkede milyonlarca insanın geçim kaynağı.
Uluslararası Sürdürülebilir Kalkınma Enstitüsü’nün (IISD) güncel verilerine göre, küresel çay sektöründe yaklaşık 13 milyon kişi çalışıyor. Bu insanların üçte birini gelişmekte olan ülkelerdeki küçük arazi sahipleri oluşturmakla birlikte 2022 verilerine göre, dünya çay üretiminin %60’ı yine aynı kişiler tarafından gerçekleştiriliyor.
Günümüzde çay üretimi, iklim değişikliği, habitatın dönüşmesi, erozyon, kimyasal ilaçların kullanımı, düşük çiftçi gelirleri ve kötü çalışma koşulları nedeniyle büyük zorluklarla karşı karşıya. Dolayısıyla sürdürülebilir şekilde yetişen ürünlere ihtiyaç artarken hem çay üreticileri hem de çay ticareti yapan şirketler ile çevre örgütleri sürdürülebilirlik üzerine çalışmalarını artırıyor.
Uluslararası Çay Konferansı’ndan Çay Gününe
Küresel anlamda çay üretiminin ve üreticilerinin sorunlarını masaya yatırmak için 2005’te Hindistan’da “Uluslararası Çay Konferansı” düzenlendi. Konferansın ardından Hindistan Çay Kurulu, Birleşmiş Milletler (BM) Gıda ve Tarım Örgütü’ne (FAO) dünya çapında kutlanacak bir “çay günü” önerisinde bulundu. Aynı yıl bu öneriyi kabul eden BM, 21 Mayıs’ı Uluslararası Çay Günü ilan etti.
Çayın sürdürülebilir üretimi adına yürütülen faaliyetleri desteklemeyi ve geliştirmeyi amaçlayan Dünya Çay Günü’nde, dünya ölçeğinde çayın önemi vurgulanıyor. Çayın uzun ve derin kültürel tarihine dikkat çekilmekle birlikte yoksullukla mücadelede çay tarımının öneminin altı çiziliyor.
Sürdürülebilir Gelir ve Çay Üretimi
2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi çerçevesinde kırsal kalkınmanın ve çayla geçimini sağlayan, özellikle az gelişmiş ülkelerde yaşayan milyonlarca insanın sürdürülebilir gelir elde edebilmelerine odaklanmak acil bir ihtiyaç. Bu bağlamda Uluslararası Çay Günü’nün 2024 yılı teması da “Ekinden Bardağa, Kadınları Onurlandırmak” olarak belirlendi. Tema kapsamında çay tarımında bir yandan “tarladan bardağa” uzanan süreci daha sürdürülebilir kılmaya, çayın kültürel mirasına ve yoksul insanlar için ekonomik anlamdaki önemine yanı sıra çay tarımında kadınların üstlendiği etkin role vurgu yapılıyor.
Çayda Gönüllü Sürdürülebilirlik Standartları
Çay birbirinden çok farklı ama aynı anda iklim değişiminden çabuk etkilenen ekolojik alanlarda üretiliyor. Bu nedenle değişen iklim döngüsü çay tarımında sürdürülebilir bir ürüne ulaşmayı zorlaştırıyor. Bir yandan da üretim alanları giderek küçülüyor.
IISD’nin hazırladığı, Küresel Pazar Raporu: Çay Fiyatları ve Sürdürülebilirlik adlı 2024 raporuna göre yağışlarda yaşanan düzensizlikler ve kuraklıklar verimliliği düşürerek hasat zamanının dahi değişmesine yol açıyor. Ayrıca iklim değişikliği nedeniyle çay bitkisinde mantar ve benzeri hastalıklar da artıyor. Değişen koşullara karşı son derece hassas olan çay, yalnızca kısıtlı tarımsal-ekolojik şartlar içinde yetiştirilebildiği için özellikle büyük kısmı iklim değişikliğinin etkilerini ağır şekilde yaşayan ve yaşayacak sınırlı sayıda ülkede yetiştirilebiliyor.
İklim değişikliği nedeniyle acil uyum önlemleri almak gerekirken bu konuda artan farkındalık nedeniyle bir yandan çay üretimi ve çayın işlenmesi sırasında ortaya çıkan karbon emisyonları da düşüyor. Bu bağlamda oluşturulan Gönüllü Sürdürülebilirlik Standartları (Voluntary Sustainability Standards -VSS), üretimin çevresel etkilerinin hafifletilmesinde, insan haklarının korunmasında ve çalışanların refahının sağlanmasında önemli bir rol oynuyor. 2019 yılı verilerine göre 1 milyondan fazla çiftçi VSS’ye uygun 1,67 milyon tondan fazla çay üretti.
Türkiye, Dünyanın Dördüncü Büyük Çay Üreticisi
Dünya çay üretiminin 2023 verilerine baktığımızda toplam üretimde 13,8 ton ile liderlik Çin’in elinde bulunuyor. Çin’i sırasıyla Hindistan ve Kenya takip ederken Türkiye, 1,5 ton üretimiyle dünyanın en büyük dördüncü çay üreticisi konumunda bulunuyor. Türkiye ayrıca sürdürülebilir çay tarımıyla ilgili dikkat çekici projelere de ev sahipliği yapıyor. Bunların en önemlilerinden biri de 2016’da, toprak sağlığının korunması amacıyla başlatılan ve “Her Dem Toprak için” adlı proje. Çay topraklarındaki asitleşme sorunu hakkında sosyal paydaşlara yönelik farkındalık çalışmalarıyla başlayan proje kapsamında hayata geçirilen örnek bahçelerde verim artışı sağlanırken, Trabzon ve Artvin illerinde seçilen örnek bahçeler de projeye dahil edildi. Proje ile geçen yıl dokuz örnek bahçede çay kompostu, organik ve organomineral gübre uygulamasıyla %38’lik bir verim artışı sağlandı.
