Küresel Plastik Kirliliğini Sonlandırmak İçin BM Görüşmeleri Başladı

Hükümetler, Birleşmiş Milletler çatısı altında küresel plastik kirliliğine son vermek adına bir anlaşma üzerine görüşmeler yapmak için Paris’te buluştu. Pazartesi günü başlayan görüşmelerin Cuma günü bitmesi bekleniyor. Ancak görüşmelerden çıkacak sonuç hakkında henüz çok az fikir birliği var.

Hükümetlerarası Plastik Müzakere Komitesi (INC), deniz ortamı da dahil olmak üzere plastik kirliliğine ilişkin ilk uluslararası ve yasal olarak bağlayıcı anlaşmayı geliştirmekle görevlendirildi. Paris’teki bu toplantı, müzakerelerin 2024 sonuna kadar tamamlanması için yapılacak olan beş toplantının ikincisi.

Uluslararası hukuki bağlayıcılığı olan plastik kirliliğiyle ilgili anlaşmanın geliştirilmesine yönelik ilk iki görüşme 2022 yılında gerçekleşti. Mayıs 2022’de, özel amaçlı açık uçlu çalışma grubu (OEWG) Senegal’de bir araya geldi. Toplantıda, INC’nin çalışmaları için önerilen taslak prosedür kuralları oluşturuldu. Ardından, üye devletler, 28 Kasım – 2 Aralık tarihleri arasında Uruguay’ın Punta del Este şehrinde, plastik kirliliği üzerine uluslararası hukuki bağlayıcılığı olan bir enstrüman geliştirmek için INC’nin ilk toplantısını gerçekleştirdiler. Altı ay önce Uruguay’da yapılan ilk toplantıda kimi ülkeler küresel yetkilendirmeleri, kimileri ulusal çözümleri ve geriye kalan ülkeler ise hem küresel yetkilendirmeyi hem de ulusal çözümleri savundu.

Zaman Dar

Antlaşma müzakereleri için son derece kısa bir zaman çizelgesi olduğu için uzmanlar ikinci oturumda hedefler ve metnin kapsamı gibi konularda karar almanın önemli olduğunu belirtti. Bu kararlar, hangi tür plastiklere odaklanılacağı gibi konuları içeriyor. Paris merkezli Birleşmiş Milletler Kültürel Ajansı’nda (UNESCO) düzenlenen toplantıya, hükümetler ve gözlemciler de dahil olmak üzere yaklaşık 200 ülkeden 2.000’den fazla katılımcı katıldı.

Pazartesi günü ele alınan temel konulardan biri, ülkelerin kararları üzerine bir oylama sistemi hakkındaydı. Ancak bu sistem hakkında yapılan görüşmeler Cuma günü sona ermesi planlanan genel kurul oturumlarındaki halihazırda hararetli olan tartışmaları büyüttü ve gecikmelere yol açtı.

Birleşmiş Milletler Çevre Programı’nın (UNEP) Nisan ayında yaptığı açıklamada, insanlığın yılda 430 milyon tondan fazla plastik ürettiği ve bunların üçte ikisinin kısa süre sonra atık haline gelen, okyanusları dolduran ve genellikle insan besin zincirine giren kısa ömürlü ürünler olduğu belirtildi. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’ne (OECD) göre, küresel olarak üretilen plastik atığın yaklaşık yarısı çöplükte ve beşte birinden azı geri dönüştürülmek üzere. Bu sayıların 2060’a kadar neredeyse üç katına çıkması bekleniyor.

Yüksek Tutku Koalisyonu

Anlaşma, kendilerine “Plastik Kirliliğini Bitirmek İçin Yüksek Tutku Koalisyonu” (High Ambition Coalition to End Plastic Pollution) adını veren Norveç ve Ruanda’nın istediği gibi insan sağlığı ve çevre odaklı olabilir. Bu koalisyon, plastik üretimine sınırlamalar getirilmesi ve plastiklerde kullanılan bazı kimyasallara kısıtlamalar getirilmesini içeren uluslararası, hukuki bağlayıcılığı olan bir enstrümanla 2040 yılına kadar plastik kirliliğini sona erdirmeyi taahhüt ediyor. Bu, insan sağlığını ve çevreyi korumanın yanı sıra biyoçeşitliliği restore etmeye ve iklim değişikliğini kontrol altına almaya yardımcı olmak adına önemli bir taahhüt.

Plastik Kirliliğini Bitirmek İçin Yüksek Tutku Koalisyonu’nun eş başkanı olan Ruanda’nın Çevre Bakanı Jeanne d’Arc Mujawamariya, “Çevremizdeki insanların sağlığını anlaşma aracılığıyla en zararlı polimerlerden ve endişe verici kimyasallardan koruma sorumluluğumuz var” dedi.

ABD, Çin ve Suudi Arabistan Geri Dönüşümü Savunuyor

Plastik üreten ve petrol-gaz ihracatçılarının istediği bir alternatif ise, anlaşmanın plastik atıklarıyla mücadele ederken geri dönüşümü artırmak için daha sınırlı bir kapsama sahip olması. Plastiklerin çoğu fosil yakıtlardan üretiliyor. Bu planı destekleyen ülkeler arasında Amerika Birleşik Devletleri (ABD) , Suudi Arabistan ve Çin bulunuyor. Uruguay’daki ABD heyeti, ulusal planların hükümetlere plastik kirliliğinin en önemli kaynaklarını ve türlerini önceliklendirmelerine olanak tanıyacağını ifade etti. Birçok plastik ve kimyasal şirket de zenginliklerine zenginlik katmaya devam edebilmek için plastik atık anlaşmasının geri dönüşümü önceliklendiren bir yaklaşım benimsemesini istiyor.

Kimyasal Üreticiler Uluslararası Konseyi, Dünya Plastik Konseyi, Amerikan Kimya Konseyi ve plastik üreten, kullanan ve geri dönüştüren diğer şirketler, plastik kirliliğini ortadan kaldıran ve aynı zamanda “plastiğin toplumsal faydalarını koruyan” bir anlaşma istediklerini belirtiyor. Aynı zamanda bunu isteyen grup kendisini “plastik döngüselliği için küresel ortaklar” (global partners for plastics circularity) olarak adlandırırken modern plastik malzemelerin, sıklıkla yaşam kurtaran hayati ürünler yaratmak için kullanıldığını ve bunların birçoğunun düşük karbonlu, daha sürdürülebilir bir gelecekte kritik öneme sahip olduğunu iddia ediyor.

Uluslararası Kirleticileri Yok Etme Ağı’nın (International Pollutants Elimination Network) bilim danışmanı Therese Karlsson ise, “Plastik krizine gerçek çözümler, plastiklerdeki kimyasallar üzerinde küresel kontroller ve plastik üretiminde önemli düşüşler gerektirecek” dedi.