Müşterekimiz Kitaplığı – 1

Bildiğimiz kadarıyla Müşterekler konusunda Türkçede yayınlanmış hemen hiçbir temel kaynak yok. Dünya ekoloji ve iktisat literatüründe ise hayli geniş bir müşterekler kanonu şimdiden oluşmuş durumda. EKOIQ dostlarından Deniz Öztok’un derlediği bu literatür taramasının -yer darlığımız nedeniyle- sadece bir kısmını yayınlayabiliyor. Yani daha okunacak çok şey var…

Müşterek İyilik İçin
For The Common Good
Redirecting the Economy toward Community, the Environment, and a Sustainable Future
Herman E. Daly ve John B. Cobb Jr, Boston: Beacon Press, 1989

Daly ve Cobb’un bu eseri, 21. yüzyılda topluma, çevreye ve gelecek nesillere hizmet eden yeni bir ekonomi türüne dikkat çeker. Daly ve Cobb’a göre, çağdaş ekonomi teorisi, yalnızca kendi çıkarları doğrultusunda hareket eden bağımsız bir bireyin ve bu tür bireylerin toplamından oluşan toplumun, yani “Homo Economicus”un kaba ve mekanik dünya görüşüne bağlı kalıyor. Toplumun toplam kazanımını toplumu oluşturan bireylerin elde ettiği mal ve hizmetlerin artışıyla özdeşleştiren bu görüş, toplumdaki ilişkiler bütününün nasıl bir değişim gösterdiğine dair hiçbir şey söylemez. Daly ve Cobb’un önerdiği “toplum için ekonomi”de ise büyüme saplantısı ortadan kalkar, refah somut gereksinimlerin giderilmesiyle sınırlandırılır. Daly ve Cobb’un “Müşterek İyilik İçin” adlı eseri 1989 yılında ilk yayınlandığında, hakkında çıkan eleştiriler karmakarışıktı. Eser, bazı eleştirmenler tarafından yılın en önemli siyasi kitabı olarak değerlendirilirken, akademisyenler tarafından küçümsenmiş ve yetersiz bulunmuştu. Kitaba yönelik tepkilerin farklılığı Herman Daly ve John Cobb’un yapmak istedikleriyle örtüşüyordu. Yazarların ana amacı, neoklasik iktisat teorisinin yapısal çözümlemesini yapmak, barındırdığı çelişkileri gözler önünde sermek ve daha bütüncül bir model ortaya koyarak bireyi, toplumu ve doğal dünyayı açıklamaktı.

Müşterekler: Trajedileri ve Diğer Gösterileri
The Commons: Its Tragedies and Other Follies
Tibor R. Machan (Editör)
Hoover Institution on War, Revolution and Peace, 2001

Garett Hardin’in 1968’de yazdığı “Müştereklerin Trajedisi”nden yola çıkan bu kitap, Müştereklerin Trajedisi nedir, neden bir trajedi vardır, trajediye ne neden olur, trajediden kurtulmanın bir yolu var mıdır, kamusal alanın kapsamı nedir gibi sorulara yanıt arıyor. Kitapta, müştereklerin yönetim uygulamalarının verimliliğe ve adalete tehdit oluşturmaması için ne tür alternatiflerin ortaya konulabileceği irdeleniyor.

Müşterekleri Yönetmek
Governing the Commons
The Evolution of Institutions for Collective Action (Political Economy of Institutions and Decisions)
Elinor Ostrom, Cambridge University Press, 1990

ABD’li siyaset bilimci ve ekonomist, Nobel Ekonomi Ödülü kazanan (2009) ilk kadın bilimci Elinor Ostrom’un “Müştereklerin Yönetimi” adlı eseri, kurumlar hakkındaki analitik bilgi kaynaklarına ve insan işbirliğine ilişkin anlayışımıza olağanüstü bir katkı niteliğindedir. Ortaklaşa kullanılan doğal kaynakların yönetimi, siyaset biliminde giderek daha fazla önem kazanan bir konu haline geliyor. Doğal kaynakların devlet tarafından kontrol altına alınmasını savunanlar ile özelleştirme taraftarları arasındaki fikir ayrılıkları devam ederken, bu sırada iki tarafın da uygulamaları müştereklerin kullanımına ilişkin sorunları çözmede yeterince başarılı olmadı.
2012 yılında kaybettiğimiz Ostrom, bu eserinde öncelikle, devlet ve piyasa çözümlerinin temelini oluşturan ve sıklıkla kullanılan üç modeli ayrıntılarıyla inceliyor. Daha sonra da, bu modellere teorik ve ampirik alternatifler oluşturuyor; böylece olası çözümlerin çeşitliliğini gözler önüne seriyor; tek tek kurumları inceleyerek, müştereklerin yönetimindeki başarısız ve başarılı yöntemleri ortaya koyuyor. Garett Hardin’in “Müştereklerin Trajedisinde” önerilenlerin aksine Ostrom, sorunun hükümetin zorlayıcı tedbirlerinden ziyade, gönüllü kurumların iradesiyle çözülebileceğini dile getirir.