EKOIQ
26 Eylül tarihi her yıl “Nükleer Silahların Tamamen Ortadan Kaldırılması Uluslararası Günü” olarak kabul ediliyor. Ancak yeni bir rapora göre nükleer silahlara yapılan küresel harcamaların, 2023’te yaklaşık %13 artışla 91,4 milyar dolara ulaştığı tahmin ediliyor…
Silahlanma, her yönüyle küresel barışı ve sürdürülebilir kalkınmayı tehlikeye atarken nükleer silahlanma ve bu tür silahların olası kullanımı büyük kaygı yaratmaya devam ediyor. Nükleer silahsızlanma konusunda yürütülen çalışmalar ise oldukça ağır ilerliyor ve Birleşmiş Milletler’in (BM) en yüksek silahsızlanma önceliği de “küresel nükleer silahsızlanma” üzerine. Bu konu, 1946’daki Genel Kurul’un ilk kararında yer aldı ve Atom Enerjisi Komisyonu’nun kurulmasını sağladı. Komisyonun görevi, nükleer enerjinin kontrolü ve atom silahlarının ve kitlesel ölümlere neden olacak diğer büyük silahların ortadan kaldırılması için özel önerilerde bulunmaktı. Ancak o günden bu yana büyük değişimler yaşanmadı.
İnsanlığı tehdit eden silahları bulunduran ülkeler, nükleer cephanelerini modernize etmek için güçlü bir şekilde finanse edilmiş, uzun vadeli planlar yapmaya devam ediyor. Dünya nüfusunun yarısından fazlası, bu tür silahlara sahip veya nükleer ittifakların üyesi olan ülkelerde yaşıyor. Soğuk Savaş’ın zirveye vardığı zamanlardan bu yana konuşlandırılmış nükleer silahların sayısı önemli ölçüde azalmış olsa da bir tek nükleer silah dahi, bir anlaşma uyarınca fiziksel olarak imha edilmiş durumda değil. Ayrıca, şu anda herhangi bir nükleer silahsızlanma müzakeresi de yürütülmüyor.
ABD ve Rusya Anlaşmadan Çekildiler
Nükleer silahsızlanmaya yönelik bugüne kadar yapılmış en kritik anlaşma 1987’de ABD ile SSCB arasında 1987’de imzalanmıştı. İki ülkenin de orta menzilli nükleer füzeleri ve konvansiyonel füzeleri üretmesini, denemesini ve konuşlandırmasını yasaklamayı taahhüt eden Orta Menzilli Nükleer Kuvvetler Anlaşması’ndan (INF Anlaşması) 2 Ağustos 2019’da, ABD çekildi. Ayrıca, Rusya Federasyonu, 21 Şubat 2023’te Stratejik Saldırı Silahlarının Daha Fazla Azaltılması ve Sınırlandırılması Anlaşması (Yeni START) çerçevesindeki katılımını askıya alacağını duyurdu. Oysa anlaşmanın Şubat 2026’ya kadar uzatılması, bu iki ülkenin daha fazla silah kontrol tedbirleri üzerinde anlaşma sağlamaları için bir fırsat sunmuştu. Rusya Federasyonu ayrıca 2 Kasım 2023’te “Kapsamlı Nükleer Test Yasağı Anlaşması”ndaki onay belgesini geri çektiğini duyurdu.
BM ise nükleer silahsızlanmanın önemi nedeniyle Aralık 2013’te, 26 Eylül tarihini “Nükleer Silahların Tamamen Ortadan Kaldırılması Uluslararası Günü” olarak kabul etti. Dünya toplumunun küresel nükleer silahsızlanmaya olan bağlılığını bir öncelik olarak yeniden teyit etmeyi amaçlayan gün, kamuoyunu ve liderlerini nükleer silahların ortadan kaldırılmasının gerçek faydaları ve bu silahlara sahip olmaya devam etmenin sosyal ve ekonomik maliyetleri hakkında bilgilendirmek için bir fırsat olarak görülüyor.
Nükleer Silahlanma Artışının Çoğu ABD Kaynaklı
Nükleer silahsızlanma üzerine küresel çapta faaliyet gösteren bir sivil toplum kuruluşu (STK) olan Nükleer Silahların Tamamen Ortadan Kaldırılması için Uluslararası Kampanya (ICAN), Haziran ayında “2023 Küresel Nükleer Harcamaları” adlı yeni bir rapor yayımladı. Raporda, nükleer silahlara yapılan küresel harcamaların, 2023’te yaklaşık %13 artışla 91,4 milyar dolara ulaştığı belirtildi. Araştırmaya göre, nükleer silahlara sahip dokuz ülke, bu silahlar için saniyede 3 bin dolara yakın harcama yaptı.
Nükleer harcamalardaki yükselişin büyük bir kısmı ABD’nin savunma bütçesinde yaptığı büyük artıştan kaynaklandı. ABD, 2023 yılında nükleer silahlar için 51,5 milyar dolarla, diğer sekiz ülkenin toplamından çok daha fazla harcama yaptı. Listenin ikinci sırasında ise 11,9 milyar dolarlık nükleer silah bütçesiyle Çin yer aldı. Rusya 8,3 milyar dolarla listede kendine üçüncü sırada yer bulurken, Rusya’yı 8,1 milyar dolar ile İngiltere ve 6,1 milyar dolarla Fransa takip etti. ABD’nin nükleer silah bütçesi, tüm savunma bütçesinin %5,6’sını oluşturdu. Savunma bütçesinde en yüksek nükleer silah giderine sahip olan İngiltere, toplam savunma bütçesinin %12,3’ünü nükleer silahlara ayırdı.
Araştırmada ortaya çıkan bir diğer dikkat çeken sonuç ise nükleer silahların geliştirilmesi ve bakımı konusunda çalışan 20 şirketin 2023 yılında 31 milyar dolarlık gelir elde etmesi. Bu şirketler tarafından 2023 yılında en az 7,9 milyar dolarlık yeni nükleer silah sözleşmesi imzalandı. Araştırmaya göre nükleer silah üreten şirketler, ABD ve Fransa’da hükümetler nezdinde lobi faaliyetleri için de 118 milyon dolar harcadı.
