“Okyanuslar, Hava ve İklimimiz”

Yazı: Prof. Dr. Murat TÜRKEŞ, Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yönetim Kurulu ve TEMA Vakfı Bilim Kurulu Üyesi

Yeryüzünün yaklaşık % 70’ini kaplayan okyanus ve denizler (kısaca okyanuslar), biyosferin alansal ve hacimsel olarak en büyük ve en önemli yaşam ortamları olarak, sayısız canlıya ev sahibi olmanın yanı sıra, Yerküre hava ve ikliminin en önemli sürücü, denetçi ya da yöneticileridir.

Okyanuslar iklimin ılımanlaşmasına ve karalardaki yağışlarda kullanılan su buharının en büyük kaynağı olarak hem iklim sisteminin ve hidrolojik döngünün sürekliliği ve düzeni hem de iklim değişikliğinde çeşitli açılardan yaşamsal bir rol oynar. Örneğin, okyanuslar, okyanus akıntıları aracılığıyla, hem yeryüzünün enerji ve ısı bütçesi, hem de iklimler üzerindeki kuvvetli etkileri açısından önemli bir iklim denetçisi etmendir. Konuya bu açılardan bakıldığında, genel olarak okyanusların ve özel olarak da okyanus akıntılarının küresel ve bölgesel iklim üzerindeki uzun süreli etkileri önemli ve dikkat çekici.

Okyanuslar, doğal karbon döngüsünün bozulmasının yanı sıra, doğal sera etkisini kuvvetlendirerek küresel ısınmanın oluşmasında birincil derecede önemli rol oynayan insan kaynaklı karbondioksit (CO₂) salımlarının önemli bölümünün atmosferden ‘doğal yollarla’ uzaklaştırılmasında yaşamsal bir role sahiptir.

Okyanuslar, hem fosil yakıtların yakılması, ormansızlaşma, arazi kullanımı ve arazi kullanımı değişiklikleri ve sanayi süreçleri vb. gibi insan etkinlikleri sonucu atmosfere salınan CO₂, hem de başta CO₂ ve diğer seragazlarının atmosferdeki artan birikimlerinin kuvvetlendirdiği sera etkisi nedeniyle ortaya çıkan ek enerjinin (pozitif ışınımsal zorlama ya da küresel ısınmanın) önemli bölümünü emmekte, soğurmaktadır. Okyanuslar, bu yolla, insan kaynaklı iklim değişikliğinin olumsuz etkilerini hafifletip yavaşlattığı gibi, iklim değişikliğiyle savaşın en önemli konusu olan insan kaynaklı seragazı salımlarının azaltılmasına da doğrudan katkı sağlamaktadır.

Okyanuslar, dünya nüfusunun 100 km genişliğindeki kıyı kuşağında yaşayan %40’lık bölümünün yaşamını sürdürmesini sağlayarak ve dünya ticaretinin %90’ından fazlasını taşıyarak, küresel ekonominin ana sürücülerinden de biridir.

NOT: Buradaki değerlendirmelere ilişkin ayrıntılı bilimsel bilgi ve tartışmalara, Klimatoloji ve Meteoroloji ile Genel Klimatoloji – Atmosfer, Hava ve İklimin Temelleri kitaplarımızdan yararlanarak ulaşılabilir.