STK’lar Toksik Savaş Gemisi için Ortak Bildiri Yayımladı; Brezilya Yüksek Mahkemesi Asbest Bombasına “Dur” Dedi

STK’lar, kamuoyunda “Asbest Bombası” ya da “Ölüm Gemisi” olarak bilinen toksik savaş gemisi São Paulo’nun, Basel ve Barcelona Sözleşmeleri’ni ihlal ederek Brezilya’dan Akdeniz’e doğru yola çıkması karşısında ortak bir bildiri yayımladı. STK’lar Başkan Macron’u eski Fransız uçak gemisinin sorumluluğunu almaya çağırırken Brezilya’da yüksek mahkeme, söküm için Aliağa’ya doğru yola çıkan asbestli savaş gemisi São Paulo’ya “Dur” dedi.

Brezilya, Rio de Janeiro’dan ulaşan haberlere göre, eski adı Fransız savaş gemisi FOCH olan ve son olarak São Paulo olarak adlandırılan ve “Clemenceau’nun ikizi” olarak bilinen uçak gemisi, hurdaya çıkarılmak üzere Türkiye’nin Aliağa ilçesine doğru 5,800 millik bir yolculuğa başladı. Dünyanın dört bir yanındaki çevreci gruplar, Brezilya’nın Türkiye’deki söküm planlarını yasa dışı ve güvensiz bularak kınıyorlar.

Tarih Kendini Tekrar Ediyor

Greenpeace Akdeniz, NGO Shipbreaking Platform, Basel Action Network (BAN), BAN Asbestos France, Henri Pézerat association, International Ban Asbestos Secretariat (IBAS), İstanbul Isig Meclisi ve Brazilian ABREA, Fransa Cumhurbaşkanı Macron’u geminin sorumluluğunu üstlenmeye ve gemiyi güvenli ve yasal bir şekilde geri dönüşüme sokmak için göreve çağırdılar (Fransa’nın 2006’da bu geminin ikizi Clemenceau için aldığı karar uyarınca).

Fransa o dönemde bir başka savaş gemisi Clemenceau’yu Hindistan’a ihraç etmiş, ancak ihracatın AB Atık Sevkiyat Yönetmeliği kapsamında yasa dışı olduğunu kabul etmişti. Sonuç olarak o dönemin  Cumhurbaşkanı Jacques Chirac geminin Fransa’ya dönmesi emrini vermişti.

“Tarih maalesef kendini tekrar ediyor. 2006 yılında, Hindistan Yüksek Mahkemesi ve Fransa Conseil d’Etat, Clemenceau’nun sökülmesine ilişkin Fransa’nın uluslararası hukuka bağlı kalmasını şart koşmuştur.” Söz konusu pek çok ülkede bir araya gelen yurttaşlar ve sivil toplum kuruluşları bu hukuka, çevre- insan sağlığına, iş ve işçi güvenliğine aykırı uygulamaya karşı tam 16 yıl sonra kazanılmış haklarını almak ve kendilerini savunmak için bugün tekrar mahkemelere mi başvurmak zorunda kalacak?

Yasa Dışı İhracat

Çevre örgütlerine göre, toksik savaş gemisi São Paulo’nun Brezilya’dan Türkiye’ye transferi de yasa dışı, zira tehlikeli atıkların geri dönüşüm veya bertaraf edilmek üzere bir AB ülkesine gönderilmeleri halinde Akdeniz’e girmelerine izin vermeyen Barselona Sözleşmesi’nin 1996 İzmir Protokolünü (Tehlikeli Atıkların Sınırötesi Taşınması ve Bertarafı Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesine İlişkin Protokol) ihlal ediyor.

Brezilya’nın Türkiye’yi kapsayan İzmir Protokolü’nü tanımaması,  Cebelitarık Boğazı’ndaki olası geçiş devletleri olan İspanya, Fas ve İngiltere’yi  bilgilendirmemesi ve onay almaması nedeniyle geminin ihracatı da Basel Sözleşmesi’ne aykırı bulunuyor.

Ayrıca, bu gemi için ikizi Clemenceau’da bulunanın çok altındaki seviyelerde asbest, PCB ve zehirli madde seviyeleri ileri sürüldüğünden sözü geçen STK’lar tehlikeli madde envanterinin aşırı eksik bir değerlendirmeyle ele alındığına dair şüphelerin oluştuğunu ileri sürüyor.

2000 yılında, Fransız Donanması uçak gemisi São Paulo’yu Brezilya’ya sattı. Geçen yıl Brezilya donanması gemiyi hurdaya ayırmaya karar verdi ve gemi açık artırma sonucu Sök Denizcilik ve Ticaret Limited isimli Türkiye firmasına satıldı.

Tıpkı Clemenecau’da olduğu gibi  São Paulo da asbest, PCB ve toksik boyalar gibi çok miktarda tehlikeli madde içerdiğinden uluslararası hukuk kapsamında tehlikeli atık olarak nitelendirilerek özel ticaret kontrollerine tabi.

Söz konusu STK’lar, Türkiye’de yapılacak gemi sökümüne bağlı yasal, çevresel ve sağlık risklerine karşı, Türkiye Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği  Bakanlığı ile Brezilya Basel Sözleşmesi Yetkili Otoritesi’ni (IBAMA) uyardı. Bugüne kadar iki hükümet de bu ikazları reddetmiş ve yasal ihlal iddialarını göz ardı etti.

Basel Eylem Ağı 3 Ağustos tarihinde, IBAMA’nın resmi yanıtını açık bir mektupla yanıtladı ve Brezilya’yı uluslararası hukuka saygı göstermeye ve ihracatı hukuki ve güvenli bir çözüm bulunana kadar ertelemeye çağırdı. Basel Eylem Ağı (BAN) Direktörü Jim Puckett, Türkiye ve Brezilya’nın tavrının suç teşkil eden atık kaçakçılığına destek anlamına gelebileceğini ifade etti.

Bildiri daha sonra şöyle devam etti: “Anlaşma ihlallerinin bazı bölümlerini ve sıralarını kaynak gösterdik, ancak buna rağmen sadece bürokratik bir cevap verdiler.”

“Clemenceau da yapmak zorunda kaldığımız gibi, bu olayda da Türkiye ve Brezilya’nın anlaşma yükümlülüklerini yürürlüğe koymak için birden fazla ülkenin vatandaşlarına ve dünyanın dört bir yanındaki sorumlu hükümetlerin yaklaşımlarına güvenmemiz gerekecek.”

 Atık Hesaplarında Tutarsızlık

São Paulo için Danışman Grieg Green tarafından bir “Tehlikeli Madde Envanteri” hazırlandı. Ancak STK’lar şu anda, bu envanterin büyük miktarlarda asbest, PCB’ler ve radyoaktif kirlenmeyi tespit edemediği yönünde ciddi kaygıları olduğunu dile getirdi.

São Paulo’nun envanter raporu, Büro Veritas’ın Clemenceau için çıkardığı rapor ile karşılaştırıldığında, sadece tespit edilen tehlikeli madde miktarları bakımından değil, aynı zamanda numune alınan oda ve tanklar bakımından da büyük bir tutarsızlık olduğu görülüyor. Sao Paulo’da odaların sadece  %12’si örneklenirken bu oran Clemenceau’da %82 idi.

São Paulo’nun tehlikeli madde envanteri, gemide sadece 9,6 ton asbest kontamine malzeme olduğunu tahmin ediyor. Ancak, São Paulo’nun kardeşi olan Clemenceau en az 600 ton asbest içeriyordu. São Paulo’da daha önce gerçekleşmiş asbest temizleme operasyonlarına dair bir kanıt olmadığından, bu gemide de benzer miktarda asbest bulunması bekleniyor.

Ayrıca Grieg Green tarafından verilen envanterde PCB oranı yer almıyor. Clemenceau’daki tüm elektrik kablolarının PCB içerdiği ve her iki uçak gemisinin de Fransa’da inşa edildiği dönemde gemi döşemelerinde, contalarda, kauçuk parçalarında, yalıtımda, boyalarda vb. PCB kullanıldığı bilinmesine rağmen elektrik kabloları üzerinde herhangi bir test yapılmadı.

São Paulo, Pasifik’te atmosferik nükleer bomba denemesine de katıldığı için radyoaktif kirliliğe kalkan olabilecek 170 ton kurşun/kadmiyum boyasının varlığı ve radyoaktif ekipmanın önceden çıkarılması konusunda bilgi eksikliği, aksi yöndeki iddialara rağmen aracın kirlenmiş olduğu yönünde kaygılara yol açtı.

Türkiye’de Halk Güçlü Muhalefette

Gemi yapısında bulunan büyük miktarlardaki asbest ve diğer tehlikeli maddeler göz önünde bulundurulduğunda Türkiye’deki yerel sivil toplum grupları, siyasi liderler, teknik uzmanlar ve sendikalar geminin Türkiye’ye gönderilmesine şiddetle karşı çıkıyorlar. İzmir’de faaliyet gösteren ALÇEP, FOÇEP, EGECEP, IA ve Polen Ekolojisi gibi yerel çevre örgütleri, anayasal yaşam haklarını ve çevreyi savunmak üzere Sao Paulo’nun sökümünü engellemeye kararlılar.

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi gönüllüsü, akademisyen Aslı Odman, “Türkiye gemi söküm tesislerinde her şeyin iyi olduğu yönündeki iddialara rağmen çok miktarda asbest, zehirli boya ve PCB içeren zehirli maddelerin işçiler ve işçi aileleri üzerinde ölümcül etkileri var” dedi.

Odman şöyle devam etti: “Aliağa ve çevresinde uzun süredir devam eden çevresel ve sosyal hak ihlalleri var ve bu kez Aliağa ve İzmir’deki nüfus, bu ithalat ve gemi söküm sektöründe süregelen hesap verebilirlik eksikliği karşısında güçlü bir şekilde örgütleniyor.”

Başkan Macron’dan Sorumluluk Alması İstendi

Brezilya’nın geminin ihracatını durdurma çağrısını geri çevirmesiyle, STK’lar Fransa Cumhurbaşkanı Macron’u, São Paulo’nun Türkiye’ye ihracatını durdurmaya ve São Paulo’daki toksiklerin ihracat ve müteakip yönetiminin çevreye zarar vermeyecek şekilde yapılmasını sağlamaya çağırıyorlar.

Brezilya Yüksek Mahkemesi’nden “Dur” Kararı Çıktı

Gelişmeler ışığında, Brezilya’da Yüksek Mahkeme’den São Paulo’yu durdurma kararı çıktı. Evrensel’de yer alan habere göre, Brezilya Yüksek Mahkemesi geminin Guanabara Körfezi’ne geri dönmesi için “ihtiyati tedbir” kararı aldı.

Tehlikeli maddeler içeren São Paulo nükleer uçak gemisi, 4 Ağustos tarihinde yola çıktı. Brezilya’nın önemli günlük gazetelerinden The Globo News’in 5 Ağustos tarihli haberine göre, São Paulo’nun Brezilya kara sularını terk etmesine kısa bir süre kala yüksek mahkemeden “Geri dön” kararı çıktı.

Zamana Karşı Yarış

São Paulo/Foch Enstitüsü, ülkenin bugüne kadar sahip olduğu en büyük uçak gemisi olan São Paulo’nun Brezilya sularını terk ederek Avrupa’ya gitmesini engellemek için zamana karşı yarıştıklarını söyledi.

Açık artırma sonucu geçen yıl 10,5 milyon Brezilya realine (1,85 milyon dolara) satılan São Paulo gemisi, Brezilya’nın Guanabara Körfezi’nden 4 Ağustos 2022 Perşembe sabahı Alp Center römorkörüyle yüzdürülerek Türkiye’ye doğru yola çıkmıştı.

İhaleye yapılan itiraz sonucunda geçen yıl açılan dava kapsamında mahkeme, 4 Ağustos Perşembe günü öğleden sonra, geminin demirli olduğu Guanabara Körfezi’ne geri dönmesi için “ihtiyati tedbir” kararı aldı.

Gemi Kuzeye Doğru İlerliyor

The Globo News’in haberinde, mevcut uydu görüntülerine göre kararın henüz yerine getirilmediği ve São Paulo’nun Lagos Bölgesi yakınında olduğundan söz edildi. Ayrıca, São Paulo’nun Brezilya sınırını geçmeye yakın olduğu, bu durumu tersine çevirmenin zorlaştığı, geminin kuzeye doğru ilerlediği ve üç güne kadar Brezilya kara sularından ayrılacağı tahmin edilirken rotasının değiştirilmesinin de söz konusu olabileceğine yer verildi.

SÖK Denizcilik tarafından, satın alma işleminin ardından São Paulo’nun Brezilya’dan çıkarılması için 120 günlük süre tanındı. Tanınan süre 2021’in Eylül ayında sona ermesine rağmen işlem yerine getirilmedi.