Su Nasıl Yönetilmeli?

Dünyadaki ülkeleri toplam yenilenebilir su kaynakları açısından sıralayacak olursak ülkemiz yıllık 213,6 km3 su ile 40. sırada bulunuyor. Listede 173 ülke olduğunu düşünecek olursak bizim altımızdaki 132 ülke aslında durumumuzun fena olmadığını gösterebilir. Ancak listeyi biraz daha dikkatli incelediğimizde 4. sırada, bazı eyaletlerinde artık susuzluktan yazın hortumla araba yıkamanın yasaklandığı ülke ABD’yi görüyoruz. Bunun da bize verdiği en önemli ders, su zengini ya da yoksulu, tüm devletlerin suyu doğru yönetmeleri gerektiği.

Suyu doğru yönetmek denince ne anladığımız ise çok daha karışık bir konu ve herkes bunu kendi bakış açısına göre değerlendiriyor. Ben de bu sebeple kendi perspektifimden su yönetimini anlatmaya çalışacağım.

En kaba tabiriyle su yönetimi ülkemizin 213,6 km3 toplam yenilenebilir su kaynağı ile sürdürülebilir bir biçimde yaşamını sürdürmesinin planlanması demek. Bu planlamayı yapabilmek de aslında iki önemli bilgiye dayanıyor: Nerede ve ne kadar suyumuz olduğunu ve kimin, nerede ve ne zaman suya ihtiyacı olduğunu bilmek. Buna ek olarak, uzun vadeli planlar yapabilmek için nüfusumuzun ve ekonominin nasıl büyüyeceğini kestirmenin yanı sıra iklim değişikliğinin su kaynaklarını nasıl etkileyeceğini de hesaba katabilmeliyiz.

Fırat ve Dicle’ye O Kadar Güvenmeyin
Ülkemiz dünyanın iklim değişikliğinden en fazla etkilenecek bölgelerinden birinde bulunuyor. Bugün için ülkemizin yenilenebilir su kaynağının önemli bir bölümünü Doğu Anadolu’daki, özellikle kar yağışlarıyla beslenen akarsular oluşturuyor. Bu akarsuları besleyen yağışların iklim değişikliği nedeniyle az da olsa azalacağını biliyoruz. Ancak daha önemlisi, bu yağışlar artık kar değil yağmur şeklinde düşecek. Bundan dolayı da eriyen kar suları ile beslenen Fırat ve Dicle’ye güvenerek hazırlanan GAP sisteminin yakın bir gelecekten itibaren planlandığı şekilde çalışmayacağı mutlaka göz önüne alınmalı. Ayrıca artan sıcaklıklar tüm doğal ve suni göl yüzeylerindeki buharlaşmayı da artıracağı için, bugün için hesaplanan yenilenebilir su kaynağının yakın bir gelecekte buharlaşmadan dolayı azalacağı öngörülmeli. Nüfusumuzun ne şekilde büyüyeceği üzerine gerçekçi tahminler olsa da bunlar, demografik yapımızın, yani kimin nerede yaşayacağını belirlemekten uzak. Buna fazla planlı sayılmayan büyümemiz de eklendi- ğinde hangi sektörlere gereksinim duyulacağını ve nerelerde su ihtiyacı olacağını kestirmek son derece güç. İktidara gelecek hükümetlerin gerek ekonomik büyüme, gerekse nüfus hareketleri üzerinde önemli bir etkisi olduğundan ve bu etki bir devlet değil hükümet politikası oluşturduğundan, ilk genel seçimlerin ertesini görmek zor; 20 sene sonrayı planlamak ise neredeyse imkansız.

Taşıma Suyla Değirmen Döner mi?
Ancak son yıllarda artan su ve enerji ihtiyacının bizlere öğrettiği; suyun ve enerjinin ihtiyaç duyuldukları yerlerde bulunamadığıdır. Doğal su kaynakları her geçen gün azalırken İstanbul’un nüfusu her geçen gün artıyor. İstanbul’un su havzalarının artan nüfusun ihtiyaçlarını sürdürülebilir bir şekilde karşılaması imkansız. Bu durum için üretilen çözümlerin başında “çok uzaklardan su taşınması” geliyor. Su yönetiminin günümüzde ve gelecekteki en önemli açmazlarından biri bu noktada oluşuyor. İstanbul’a Melen’den ve Istrancalar’dan su getiriliyor ancak bu su o yörelerde de hayati bir ihtiyaç maddesi değil mi? Dolayısıyla bu suyu kullanmak kimin hakkıdır? Yöre halkının mı, yüzlerce kilometre uzaktaki İstanbul’un mu? Melen’deki su da bu yaz olduğu gibi yeterli olmayacak olursa, bir sonraki adımda İstanbul’a su taşımak için daha uzaktaki hangi kaynağa el atılmak zorunda kalınacak? O kadar uzak mekanlardan suyu İstanbul’a pompalamak için gereken enerji yükü her geçen gün artacağından suyun taşınacağı uzaklığın bir son limiti olacak mı? Ya da bunların tamamından vazgeçerek suyu insanlara taşımak yerine insanları suyun daha bol olduğu bölgeye taşımak daha uygun bir çözüm müdür? Yani, şehirleşmenin getirdiği sorunlarla gittikçe boğuşmayı daha fazla gerektiren bir İstanbul’da yaşamak yerine istenen imkanların sunulduğu, suyu daha bol bir bölgede yaşamak düşünülebilir mi? Büyük şehirlerin su ihtiyacı arttıkça üzerinde düşünerek cevap bulmamız gereken böylesi problemlerin sayısı da artıyor.

Fakat bunun ötesindeki önemli sorunumuz, ülkemizdeki tatlı su kaynaklarının %70’inin tarımsal sulama için kullanılıyor olması. Tarım konusunda bir düzenleme ve su kaynakları açısından bir planlama olmadığından bu suyun önemli bir kısmı bilinçsizce boşa harcanıyor. Burada amaç ne devleti ne de çiftçileri suçlamak. Çiftçiler binlerce yıldır alışılagelmiş biçimde tarım yapmaya devam ediyorlar. Ancak artık gerek İklim Değişikliği, gerekse de sulama ihtiyacının artmış olmasından dolayı aynı şekilde tarım yapmak mümkün değildir. Bugün ülkemizin çoğu bölgesinde kullanılan sulama yöntemi bundan 6000 sene önce Sümer’de kullanılan yöntemden çok da farklı değildir. Su, künklerle tarlaya taşınır ve serbestçe tarlaya yayılır. Bu tür sulama hem tarlanın ihtiyacından fazla su almasına hem de bu suyun buharlaşma nedeniyle önemli oranda kaybına yol açar. Su yönetimi açısından önemli bir adım, öncelikle tarlalara verilen suyun doğru biçimde ölçülmesi; sonrasında da bu suyun en verimli şekilde kullanılmasına olanak sağlayacak damla sulama gibi yöntemlerin önce teşvik edilmesi, ardından da zorunlu kılınmasıdır. Çünkü her ne kadar hoşumuza gitmese de artık Sümer’deki gibi suyun bol olduğu günler geçti.

Problemi Biz Yarattık, Çözümü Kim Bulacak?
Su yönetimi açısından bir diğer husus da bunun tarımla ilgili olan bölümüdür. Ülkemizde suyun nerede ve ne kadar bulunduğuna fazla bakılmadan ürün deseni seçiliyor. Suyu her an biraz daha azalan ve 90.000 adet ruhsatsız kuyu bulunduran Konya Ovası’nda hâlâ ciddi bir su yükü getiren şeker pancarı üretimi yapılıyor. Konya Havzası’ndaki yeraltı suyunun seviyesi her sene üç metre azalıyor. Bildiğiniz gibi, yeraltı suları barajlar gibi bir senelik yağmurlarla eski halini alamaz. Yani yeraltı sularını kaybettiğimizde o sular kısa bir zamanda yenilenemezler. Konya Havzası’nda kullanılabilir yeraltı suyunun sonuna gelmeden alınabilecek önlemlerle olası tarımın daha sürdürülebilir olması başarılabilirdi ancak şu anda gerek su gerekse de tarım planlamasında yapılan hatalar binlerce yıldır tarım yapılan bu bölgeyi tarımın bitmek üzere olduğu bir alan haline getirdi. Bu problemin varlığında çiftçileri suçlamasam da kimi tarım faaliyetlerini de sorgulamamız gerekiyor. Çiftçiler de binlerce yıldır uygulanan bilinçsiz tarım yöntemlerinde ısrar ederek ne zaman su kullanımı ölçülmek ve denetlenmek istese karşı durarak çözümdense problemin parçası oluyorlar. Ülkemizdeki bu su problemi sadece devletin yanlış politikalarının bir sonucu değildir. Bu problemi birlikte yarattık, çözümü de birlikte bulacak olan bizleriz.
Ülkemiz hâlâ dünyadaki 132 ülkeden daha fazla yenilenebilir su kaynağına sahip. Yakın gelecekte İklim Değişikliği ile bunun bir kısmını kaybedecek olsak da düzgün bir su yönetimi ile sürdürülebilir bir su düzenine kavuşmamız mümkün.