Tüketici Döngüsel Ekonomiye Hazır mı?

Yenilenebilen kaynakların mümkün olduğunca uzun süre kullanılması döngüsel ekonomi adına önemli bir yer tutuyor. Bunun için de ürünler ve hizmetler en baştan, teknik ya da biyolojik döngülerde yeniden kullanılabilecek şekilde tasarlanıyor.

Yazı: Prof. Dr. Ahu ERGEN, ahu.ergen@bau.edu.tr

Döngüsel ekonomi; ürün, malzeme ve kaynakların değerinin ekonomide olabildiği kadar uzun, atık miktarının ise en düşük seviyede tutulduğu bir ekonomik yaklaşım. Ellen MacArthur Vakfı’na göre ise döngüsel ekonomi, “Atığı ve kirliliği tasarımdan itibaren ortadan kaldıran, ürünleri ve materyalleri kullanımda tutan ve doğal sistemleri yenileyen ilkeler bütünü”. Yenilenebilen kaynakların mümkün olduğunca uzun süre kullanılması döngüsel ekonomide önemli yer tutuyor. Bunun için de ürünler ve hizmetler en baştan, teknik ya da biyolojik döngülerde yeniden kullanılabilecek şekilde tasarlanıyor. Böylelikle hem atık hem de kaynak kullanımı azalırken doğa tahribatının da önüne geçiliyor. Yeşil ve Döngüsel Ekonomiye geçiş maddesini, T.C. Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan “Yeşil Mutabakat Eylem Planı” hedefleri arasında da görüyoruz. Plandaki diğer hedefler ise Sınırda Karbon Düzenlemeleri, Yeşil Finansman; Temiz, Ekonomik ve Güvenli Enerji Arzı, Sürdürülebilir Tarım, Sürdürülebilir Akıllı Ulaşım, İklim Değişikliği ile Mücadele, Diplomasi ve Bilgilendirme-Bilinçlendirme Faaliyetleri.

Doç. Dr. Özge Sığırcı ile birlikte yazdığımız “Döngüsel Ekonomi Üzerine Bir Sistematik Literatür Taraması” başlıklı makalede, döngüsel ekonomiyle ilgili işletme alanında yapılmış araştırmaları inceledik. 1975-2021 yılları arasında Web of Science veri tabanında yer alan tüm yayınları dahil ederek işletme alanındaki 164 yayını taradık. Döngüsel ekonomi konulu bu yayınların sekiz alanda yoğunlaştığını gördük: (i) Döngüsel Ekonomide Geridönüşüm, (ii) Döngüsel Ekonomide İşbirliği, (iii) Döngüsel Ekonomiye Geçiş Uygulamaları, (iv) Döngüsel Ekonomide Dijital Teknolojiler ve Ters Lojistik, (v) Döngüsel Ekonomide Kolaylaştırıcılar, Engeller ve İş Modelleri, (vi) Döngüsel Ekonomide İşletme Kaynak Kullanımı ve Eko-Yenilikler, (vii) Döngüsel Ekonomide Politikalar, (viii) Döngüsel Ekonomi ve Tüketici Davranışı.

Bilhassa tüketici davranışı ve döngüsel ekonomi ile ilişkili çalışmalar incelendiğinde aşağıdaki başlıkların öne çıktığını fark ettik: Ürünün sahipliği yerine kiralama, geridönüşüm, yeniden kullanım, etik satın alma niyeti ve döngüsel iş modellerine yönelik davranış, yeniden üretilmiş ve yeniden kullanılan ürünlere yönelik tüketici tutumu, döngüsel modaya yönelik tüketici görüşleri, ürünlerin imhası, döngüsel ambalajlama ve tüketici, kullanılmış ve yeniden üretilmiş ürünlere yönelik tüketici tutumları, tüketicilerin tamir etme davranışları, tüketicide döngüsel ekonomiye dair bilişsel önyargılar, biyoplastiklerin tüketici tarafından kabulü, paylaşım ekonomisinin tüketici davranışında yaratacağı değişim.

İhtiyacımız Zihniyet Dönüşümü

Mevcut ekonomik sistem pek çok ülkede tüketicilerin hızla tüketmesi, elindekileri bir an önce yenileriyle değiştirmesi üzerine inşa edilmiş durumda. Döngüsel bir ekonomiye geçiş tüketicinin bilinçlenmesi ve teşvik edilmesi, buradan fayda elde etmesi ve bu davranış değişikliğinde anlam bulması ile hızlanabilir. Bu noktada, pandemi ve sonrasında gelen değişimlerin etkili olabileceği düşünülüyor. Pandemi ile birlikte hem ekonomiknedenlerle hem de karantinanın getirdiği zorunluluklarla tüketim kalıplarında ve tüketimi harekete geçiren psikolojik unsurlarda bazı değişimler meydana geldi. Döngüsel ekonominin tüketici tarafından benimsenmesinde eğitim, iletişim kampanyaları, davranışsal ekonomi uygulamaları gibi araçlar etkili olabilir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde devletin bu konuda rolü oldukça önemli.

Döngüsel ekonomiyi hayata geçirmek için tüketicide önemli bir zihniyet dönüşümüne ihtiyaç var. Okullarda ve üniversitelerde müfredata sürdürülebilirlik ve döngüsel ekonomiye dair derslerin/konuların eklenmesi, sürdürülebilirlik okuryazarlığının toplumun her kesimine kazandırılması çözümler arasında. Dayanıklı ürünleri satın almak, gerektiğinde tamir ederek kullanmak, israfı azaltmak, geridönüşümü yaygınlaştırmak, hızlı modadan uzaklaşmak, kaynakları verimli kullanmak gibi tüketici davranışları döngüsel ekonominin önemli boyutları ve sürdürülebilir bir kalkınma için bu dönüşüme acilen ihtiyaç var.

Bu yazı ekoIQ’nün 109. sayısında “Tüketici Döngüsel Ekonomiye Hazır mı?” başlığıyla yer almaktadır.