Türkiye’de Nüfus Hareketliliği Ne Durumda?

Türkiye’de yaşlı nüfus artıyor, doğurganlık azalıyor, metropollerden tersine göç başlıyor… TÜİK adrese dayalı nüfus verilerine göre Türkiye nüfus hareketliliği ne durumda?

Yazı: Şenol Bali

Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan rakamlara göre Türkiye nüfusu, 84 milyon 680 bin 273 kişiye ulaştı. Bir önceki yıla göre nüfus 1 milyon 65 bin 911 kişi arttı. Nüfusu en çok olan iller sırasıyla İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa ve Antalya oldu. Nüfusu en az olan iller ise Dersim, Bayburt, Ardahan ve Kilis olarak sıralandı.

Yıllık nüfus artış hızı 2020 yılında binde 5,5 iken 2021 yılında binde 12,7 oldu. Nüfus yoğunluğunda  ise başı yine İstanbul çekti. İstanbul nüfusu bir önceki yıla göre 378 bin 448 kişi artarak 15 milyon 840 bin 900’e yükseldi. Türkiye nüfusunun %18,71’inin ikamet ettiği İstanbul’u, 5 milyon 747 bin 325 kişi ile Ankara, 4 milyon 425 bin 789 kişi ile İzmir, 3 milyon 147 bin 818 kişi ile Bursa ve 2 milyon 619 bin 832 kişi ile Antalya izledi. Nüfusu en az olan iller ise şöyle açıklandı; Dersim , 83 bin 645 kişi ile en az nüfusa sahip olan il oldu. Devamında Bayburt  85 bin 42, Ardahan, 94 bin 932, Kilis, 145 bin 826 oldu. Son 20 yılda nüfusu yarım milyon artan şehir ise dikkatleri üstüne çekti.

Erkek nüfus 42 milyon 428 bin 101 kişi olurken, kadın nüfus 42 milyon 252 bin 172 kişi oldu. Diğer bir ifadeyle toplam nüfusun %50,1’ini erkekler, %49,9’unu ise kadınlar oluşturdu.

TÜİK in bu yılki verileri il bazında ilginç sonuçlar ortaya çıkardı. Koronavirüs salgını ve derinleşen ekonomik kriz göçün seyrini etkiledi. Bu etkenler tersten göçü tetikledi. İstanbul, Kocaeli ve Ankara gibi metropollerden farklı Anadolu kentlerine geri dönüşler oldu. Öyle ki 2020 yılında bir önceki yıla göre 56 bin 815 kişi azalan İstanbul nüfusu, 15 milyon 462 bin 452 kişiye düştü. Kırsal kesimden kent merkezilerine olan göçler de önceki yıllara göre kısmi olarak azalmış görünüyor. Tarım ve hayvancılığın zayıflaması ile beraber kırsal kesimlerin hedef kentleri  sanayinin geliştiği metropoller oldu. Nitekim belde ve köylerde yaşayan nüfusun oranı %6,8 olarak belirlendi.

Erzincan, Gümüşhane gibi bazı kentlerde kent dinamiklerinin uyguladığı ekonomik kalkınma paketleri  etkisini gösterdi ve işsizlik sorunu kısmi olarak aşılan bu kentlerden dışarıya olan göçün önceki yıllara göre azaldığı kaydedildi. Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Karadeniz illeri geçmiş yıllarda olduğu gibi yine en fazla göç veren bölgeler olurken göç alan birinci bölge ise yine Marmara Bölgesi oldu. Kentlerin sosyoekomik yapısına bakıldığında doğurganlık hızı ve ölüm oranlarıyla beraber  nüfus hareketini etkileyen ana karakter göç oldu. Kentlerin göç alması veya göç vermesinin en başat nedeni işsizlik ya da istihdam.

Doğurganlık Azaldı; Yaşlı Nüfus Artıyor

Öte yandan ülke genelinde yaşlı nüfus oranı arttı. Yaşlı nüfus %7,1’den %9,5’e yükseldi. Doğurganlık ve ölüm hızlarındaki azalmaya bağlı olarak yaşlı nüfusun arttığı ve ortanca yaşın yükseldiği tespit edildi. Çocuk yaş grubu olarak tanımlanan 0-14 yaş grubundaki nüfusun oranı %26,4’ten %22,4’e gerilerken, 65 ve daha yukarı yaştaki nüfusun oranı %7,1’den %9,7’ye yükseldi. Yaşlı nüfus oranının en yüksek olduğu il, 2020 yılında %19,8’lik oranla Sinop oldu. Sinop’u %18,6 ile Kastamonu ve %17,1 ile Artvin izledi. Yaşlı nüfus oranının en düşük olduğu il ise %3,4 ile Şırnak oldu. Şırnak’ı %3,6 ile Hakkari ve %4 ile Şanlıurfa izledi. Yine Çalışma çağındaki birey başına düşen çocuk ve yaşlı birey sayısını gösteren toplam yaş bağımlılık oranı, 2020 yılında %47,7 iken 2021 yılında %47,4’e düştü.

Yabancı Nüfus Arttı

Dönemsel turizmin önceki yıllara göre düşük geçtiği 2021 yılında yabancı nüfus oranının arttığı gözlemlendi. Ülkede ikamet eden yabancı nüfus ise bir önceki yıla göre 458 bin 626 kişi artarak 1 milyon 792 bin 36 kişiye ulaştı. Yabancı nüfusun %49,7’sini erkekler, %50,3’ünü kadınlar oluşturdu. Kurs, turizm, bilimsel araştırma gibi nedenlerle 3 aydan kısa süreli vize veya ikamet iznine sahip yabancılar ile geçici koruma statüsüyle ülkede bulunan Suriye ve Afganistan’dan gelenlerin nüfusa dâhil edilmediği bildirildi. Ülkede 3 milyon 700 bin geçici koruma altındaki Suriyeli nüfusun olduğu belirtiliyor. Kayıt dışı diğer uyruklar dahil edildiğinde ülkedeki yabancı uyruklulara dair  rakamın oldukça yüksek olduğu aktarılıyor.

Herkes Doğduğu Yerde Kalsaydı Tablo Nasıl Olurdu?

Özellikle metropollerde  yaşayanlar eğer doğdukları kentte kalmış olsaydı ülkenin demografisi bugünkünden çok daha farklı olacaktı. 2 milyon 839 bin 823 nüfusu ile Şanlıurfa ülkenin en kalabalık kenti olurken, onu 2 milyon 603 bin 448 kişi ile Konya, 2 milyon 558 bin 75 nüfusu ile İstanbul izleyecekti. Diyarbakır 2 milyon 294 bin 58 kişi ile dördüncü kalabalık şehir olurken, Ankara 2 milyon 16 bin 454 kişi ile beşinci, İzmir 1 milyon 976 bin 581 nüfusla altıncı kalabalık kent durumunda bulunacaktı. Bu kentleri Samsun, Sivas, Erzurum ve Bursa takip edecekti.

En Az Nüfus Tunceli’de

Dersim, 83 bin 645 kişi ile en az nüfusa sahip olan il oldu. Burayı  85 bin 42 kişi ile Bayburt, 94 bin 932 kişi ile Ardahan, 145 bin 826 kişi ile Kilis ve 150 bin 119 kişi ile Gümüşhane takip etti.

Antalya’da Yoğun Artış Gözlemlendi

Kocaeli ve 368 kişi ile İzmir nüfus yoğunluğu yüksek olan kentlerden .Antalya’nın 2020 yılında 2 milyon 548 bin 308 olan nüfusu, 71 bin 524 artışla, 2021 sonunda 2 milyon 619 bin 832’ye yükseldi. Yıllık nüfus artış hızı yüzde 27.7 ölçüldü. Antalya’da 2020’de 94 bin 294 olan yabancı nüfusu ise son bir yılda 42 bin 652 gibi rekor artışla 136 bin 946’ya çıktı. Yabancı nüfusun 55 bin 726’sı erkek, 81 bin 220’si kadınlardan oluşuyor. Ortanca yaş toplamda 35.4 iken, erkeklerde 34.9, kadınlarda 35.8 ölçüldü.Kent nüfusunun bu yoğunlukla artmasının yine turizm  ile ilgili olduğu belirtildi.

Geçtiğimiz yıla göre nüfusu binde 57,7 artan Gümüşhane nüfus artış hızında Türkiye birincisi oldu. Geçtiğimiz yıl aynı verilerde yaşanan %149,3’lük düşüşle Gümüşhane Türkiye’de en fazla düşüşün yaşandığı şehir olmuştu. 2020 yılı nüfusu 141 bin 702 olan Gümüşhane’nin 2021 yılındaki nüfus artışı binde 57,7 olurken, nüfusunun 75 bin 481’i erkek, 74 bin 638’i kadınlardan oluştu. 8 bin 417 kişi artışla yıllık nüfus artış hızında ilk sırayı alan fakat Türkiye’de nüfusu en az 5. şehir olan Gümüşhane’de söz konusu artış kentten  göç edenlerin azalması ve doğurganlık hızının artması ile açıklanıyor.

En Çok Göç Veren Kentler Doğu Anadolu Bölgesi’nde

Erzurum olmak üzere bölgedeki 8 ilin  nüfusu azaldı. Bölgede nüfusu azalan iller; Ağrı’da 764, Elazığ’da 3 bin 138, Erzincan’da 316, Erzurum’da 3 bin 738, Hakkari’de 477, Kars’ta 487, Dersim’de bin 217 ve Ardahan’da bin 158 olarak hesaplandı. Her geçen yıl biraz nüfus kaybı yaşanan Ardahan’ın 2019’da 97 bin 442 olan nüfusu, 2020’de 96 bin 161’e geriledi. Öte yandan Ağrı aynı zamanda Türkiye’nin en çok nüfus kaybı yaşayan kenti oldu. Önceki yıl 535,435 nüfusa sahip kentin nüfusu 524,644’e gerildi. Bu nüfus kaybının temel nedeni olarak da işsizlik gösteriliyor. Kentin genelinde göç verenlerin başında yaşları 15-35 arasında değişen  gençler geliyor. Tarım ve Hayvancılığın değer kaybettiği kırsal kesimlerdeki vatandaşların batı illerine yaptığı göç nedeniyle kentin nüfusu son 7 yıldır düzenli olarak geriliyor. Sanayinin gelişmediği kent merkezinde de hizmet sektörü dışında istihdam yaratacak alanlar oldukça az. Uzun süren kış mevsimi  de  kentin verdiği göç için ikincil bir neden olarak belirtiliyor.

Bazı Kentlerde Doğurganlık Hızı ile Nüfus Artış Oranı Paralellik Göstermiyor

Urfa, Diyarbakır, Mardin, Van, Ağrı, Şırnak, Muş, Bitlis, Siirt, Batman gibi Doğu illeri ile Gümüşhane, Yalova gibi kentler doğurganlık hızının en yüksek olduğu kentler. Şanlıurfa’da bu oran %4.39, Şırnak’ta ise 4.01 olarak hesaplandı. Ancak Gümüşhane ve Batman hariç  nüfus artış hızı en yüksek kentler  içerisinde bu şehirler yer almıyor. Hatta doğum hızında ilk 10 il içerisinde yer alan Ağrı, Muş ve Van nüfusu yıldan yıla azalan kentlerin başında yer alıyor.

Bölge kentlerinden Erzincan son yıllarda ilk defa nüfusunu koruma pozisyonuna geldi. Çevre kentlerden aldığı göçle bilinen Van ise son yıllara göre göç verir duruma geçti. 2020 yılında 1 milyon 149 bin 342 kişi olan Kent  nüfusu 2021 yılında 8 bin 327 kişi azalarak 1 milyon 141 bin 15 kişi oldu. Bu duruma şu nedenler sıralanıyor; Koronavirüs salgını ile beraber önemli ticari kapasitesi  olan Van- İran sınır kapısının kapalı olmasından dolayı İran’lı turistlerin kentte gelmemesi ve kırsal kesimde tarım ve hayvancılıkla geçimini sağlayan kesimin uğraşlarını terk etmesi.

Köyden Kente Göç, Nüfus Planlamasını Zorlaştırıyor

2021 yılında da büyük oranda devam eden köyden kente olan göç nüfus planlamasını olumsuz etkiliyor. İş alanlarının köyden şehre kaymasıyla birlikte  plansız, sağlıksız şehirleşme sorunu daha görünür olmaya devam ediyor. Köyden kente göçün bu denli hızlı artışı, şehirlerdeki altyapı sistemlerinin yetersizliğine neden oluyor. Bu tablo, kentlerdeki kalkınmayı oldukça yavaşlatıyor.

Tersine Göç Etkisini Gösterdi: Metropollerden Anadolu’ya

İki yıldır etkisini gösteren koronavirüs salgını ile beraber İstanbul başta olmak üzere bir çok metropolden farklı Anadolu kentlerine tersine göç başladı. Rakamlara göre batıdan doğuya ilk kez bu oranda bir tersine göç yaşanıyor. Geçtiğimiz yıllarda en çok göç alan İstanbul’dan diğer şehirlere göç ciddi oranda arttı. Türkiye’de en fazla nüfusa sahip İstanbul’u geçtiğimiz yıl 595 bin 803 kişi terk etti. Şehre yeni gelenlerin sayısı ise 385 bin 482. Bu durumda net bazda göç eden sayısı da 210 bin ile rekor düzeye çıktı. Net bazda tersi olarak en çok göç veren 10 il sırasıyla İstanbul, Ankara, Adana, Gaziantep, Şanlıurfa, Van, Kayseri, Diyarbakır, Hatay ve Mersin. Diğer taraftan en çok göç alan illerin ilk üç sırasında ise Çankırı, Ordu ve Sivas bulunuyor. Onları Muğla, Antalya, Balıkesir, Rize, Giresun, Trabzon, İzmir takip ediyor. Bu tablo, insanların kentlerden kırsal alana yaptığı bir geçiş olarak da değerlendiriliyor. Bir çok insan, şehrin gürültüsünü, dar ve pahalı yaşam koşullarını, suç ve hastalıkla dolu ortamını terk ederek, kırsal kesimde daha ucuz daha kaliteli daha doğal yaşama taşınıyor. Bu da kentten köye olan göçe bir başka neden olarak ele alınıyor.