Bu da mı Gol Değil Sayın Çevreciler?

Futbolu temizlemekten bahsetmenin tam zamanı değil mi? Brezilya’daki Dünya Kupası, yerküredeki tüm futbolseverleri, adeta ışığa koşan pervaneler gibi kendine çekerken, Greenpeace de boş durmadı ve futbol üzerinden, dünyanın en büyük spor malzemeleri üreticilerini, ürünlerini zararlı kimyasallardan arındırması için sahalara davet etti. “Detox Football” kampanyası şimdiden önemli mesafeler katetmiş gibi. Firmalar taahhütlerini vermeye başladı bile!
Sizler bu yazıyı okuduğunuzda, ar­tık Radikal diye bir gazete sadece “online” şekilde yayın hayatına devam ediyor olacak. Yıllardır her Salı kesinlikle Radikal gazetesi alırım ve bü­yük bir hevesle arka kapağını açar, Tanıl Bora’nın futbol üzerine yazdığı yazıyı bir çırpıda okurum. Futbola tutku duyan biri olarak benim için onun yazıları eşsiz kıy­mete sahiptir.

“Detox Football” hakkında yazmaya ka­rar verdiğimde de aklıma ilk olarak Ta­nıl Bora’nın 22 Ağustos 2012 tarihinde kaleme aldığı “Müşteriye Eziyet” başlıklı yazısı geldi. Tanıl Bora, bu yazıda “Futbol endüstrisi taraftarı müşterileştiriyor. Bari biraz ‘müşteri dostu’ olsa!” diyordu.
Futbolcular, her geçen gün biraz daha metalaşırken ve pazarlanan ürünlere dö­nerken, futbol da zengin kulüp sahipleri ve sponsorları ile daha da bir kapitalist­leşiyor. Spor gazetelerini incelerseniz haberlerin büyük çoğunluğunun oyun­cuların aldıkları maaşlar ve bonservis üc­retlerinden ibaret olduğunu görürsünüz. Dünyanın en çok ilgi çeken oyununun bir pazarlama stratejisi ile taraftarları müşteri yerine koyan bir yapıya bürünmesi, üzücü de olsa ne yazık ki pek şaşırtıcı değil.
İktisatçı-yazar Mustafa Sönmez’in futbol endüstrisine dair şu analizi de dikkate değer: “Özellikle, son 30 yıldır eğlence sektörünün en önemli alt dallarından biri durumuna gelen, yazılı-görsel basın, reklamcılık, bahis oyunları ile çapraz iliş­kiler içinde daha çok metalaşıp ticarile­şen futbol, artık her yerde bir ‘endüstri’ olarak adlandırılırken, kitlelerin futbol sevgisi her gün biraz daha paraya
tahvil ediliyor. Seyri, hem TV ekranlarından hem tribünlerden, büyük para ediyor. Stadyumlar, artık birer AVM gibi. Futbol yıldızlarıyla özdeşleşme, forma satışları vs. para ediyor. Futbol, ayrıca önemli bir reklam mecrası, reklamlar oluk oluk akı­yor. Turizme katkısı, ideolojik ve politik yeniden üretime katkısı da futbolun diğer ‘dışsal ekonomileri’…”

“Spor Giyim Markalarına Kırmızı Kart”
Tüm bu futbol endüstrisi tartışmalarında aslında gözümüzden kaçan veya ilgimizi çekmeyen başka bir boyut da var. Futbol, bir yandan futbolcuları metalaştırıp taraf­tarlara farklı katmanlarda pazarlarken, öte yandan da forma, futbol topu gibi ürünlerin üretiminde kullanılan kimyasal­lar ile ciddi bir çevre kirliliği yaratıyor.
İşte Greenpeace’in “Detox Football” adlı kampanyası, bize futbol endüstrisi diye tabir ettiğimiz bu buzdağının görün­meyen yüzünü gösteriyor. Şimdiye kadar belki de hiç düşünmediğimiz bir nokta­ya; forma, ayakkabı ve futbol topu gibi ürünlerde kullanılan zararlı kimyasallara işaret ediyor.
Bu kimyasallardan biri PFC’ler (Per- and polyfluorinated chemicals).

Eldiven, ayak­kabı, forma, futbol topu gibi ürünlerin su ve yağ geçirmez olmasını sağladığı için pek çok firma tarafından kullanılan bu kimyasallar, hem insan sağlığını teh­dit ediyor hem de çevreye büyük ölçüde zarar veriyor. Doğada kolay kolay çözül­meyen bu kimyasalların kalıntıları, bugün ne yazık ki insanların yaşamadığı bölgele­re kadar ulaşmış durumda. Greenpeace, başlattığı kampanya çerçevesinde Dünya Kupası öncesinde dünya kamuoyunun dikkatini çekmek için bir rapor da hazırla­dı.
Mayıs ayında yayımlanan “Spor Giyim Markalarına Kırmızı Kart” (A Red Card for Sportswear Brands) başlıklı raporda konuya şöyle temas ediliyor: “Kolaylıkla yaygınlaşabilme özelliklerinden dolayı PFC’lere birçok karasal ve su ekosiste­minde rastlanıyor, aynı zamanda birçok ülkede insan kanı ve sütünde de PFC’ler karşımıza çıkıyor. Çalışmalar, PFC’lerin hem çocuklarda hem de yetişkinlerde hormonlar üzerinde olumsuz etkileri ol­duğunu, üreme ve bağışıklık sistemine hasar verdiğini gösteriyor. Aynı zamanda kanserojen etkilere de sahipler.”
PFC’ler, Kalıcı Organik Kirleticilere İlişkin Stockholm Sözleşmesi tarafın­dan da kalıcı organik kirletici olarak sı­nıflandırılmış durumda.

Tüm Ürünlerde Zararlı Kimyasallara Rastlandı
Kampanya kapsamında gündeme ge­tirilen bir diğer kimyasal ise NFC’ler (Nonylphenol ethoxylates / nonylphe­nols). NFC’ler, tekstil ürünlerinde yü­zeyde etkin madde olarak kullanılıyor ve doğada kolaylıkla nonylphenol (NP) denilen bir kimyasala dönüşüyor. NP, PFC gibi hormonal dengeyi bozan ve ciddi sağlık risklerine sebep olan tok­sik bir madde. Yapımında NFC kulla­nılan malzemeler, yıkandıklarında NP olarak atık sulara karışıyor. Birçok AB ülkesi NFC kullanımına sınırlama getiren düzenlemeleri yasal mevzuat­larına sokmuş durumda. Tabii PFC ve NFC’lerin yanı sıra futbol malzemele­rinde kullanılan daha birçok kimyasal da var.
Greenpeace’in Spor Giyim Markalarına Kırmızı Kart adlı raporu öncesi yaptığı araştırmada Adidas, Nike ve Puma’nın 18 farklı ülkeden alınan toplam 31 fut­bol ürünü incelendi. İncelenen ürünler arasında 21 krampon, yedi forma, dört çift kaleci eldiveni ve bir futbol topu bulunuyor. Sonuç ise oldukça ürkütü­cü: Tüm ürünlerde farkı seviyelerde de olsa zararlı kimyasallar var. Bu ürünle­ri giyiyor, bedenimiz ile doğrudan te­mas etmelerine izin veriyoruz. (Şahsen ben her gittiğim ülkede bence endüst­riyel futbola direnen St. Pauli ve Li­vorno gibi kulüplerin formalarını satın alıyor ve giyiyorum.) Futbolu bu kimyasallardan arındırma­mız gerekiyor. Keza bu kimyasallar sadece futbolu, futbol ürünlerini değil, bizleri ve doğayı da zehirliyor.
Greenpeace’in kampanyası olumlu sonuçlar vermeye başlamış gibi. Kam­panya kapsamında Meksika’dan Güney Kore’ye birçok yerde gerek tribünde gerek sokakta yapılan çalışmalar ile Adidas, 2017 sonuna kadar ürünlerini %99 oranında PFC’lerden arındırmayı taahhüt etti. 2020 yılının sonunda ise tüm Adidas ürünleri tamamen PFC’siz olacak. Adidas ile başlayan bu gelişme­yi umarız Nike, Puma ve Umbro gibi markalar da izler.
Bu arada siz de kampanyada işin ucun­dan tutmak isterseniz www.detoxfoot­ball.org adresine girerek ilk adımı ata­bilirsiniz.