Büyük Plastik Torba Efsanesi

Yeniden kullanabilir pamuk torbalar süpermarketlerin plastiklerinden daha kötü olabilir mi?

Yazı: Sean Thompson

Alaycı politikacılar ve fosil yakıt/petro-kimya endüstrilerinin çeşitli şekillerde tanıttığı “küresel ısınmaya güneş lekelerinin neden olması, elektrikli arabaların içten yanmalılar kadar kirletici olduğu, rüzgar türbinlerinin kuş katliamlarından sorumlu olması” gibi sahte haber yığınları arasında gerçek bir temeli var gibi görünen bir başka haber de tek kullanımlık plastik alışveriş poşetlerinin yeniden kullanabilir kumaş torbalara göre çevreye daha az zarar vermesi.

Örneğin The Independent (New York Times eki), yerel marketinizin kullandığı yeniden kullanılabilir pamuklu torbaların aslında şu an piyasada var olan sıradan yüksek yoğunluklu polietilen (HDPE) torbalardan daha zararlı olduğunu söyleyen bir haber yayınladı.

New York Times’ın hikayesi kısmen ABD’nin plastik poşet üreticisi ve geri dönüşüm endüstrisini temsil eden Progressive Bag Alliance’ın çalışmasına dayanıyordu. Bu çalışma, 2018’de Danimarka Hükümeti Çevre Koruma Ajansı tarafından referans verilmişti.

İngiliz Hükümeti Çevre Ajansı, Süpermarket Taşıma Torbalarının Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi‘nin hazırladığı 2011 raporuyla genel olarak aynı zeminde duran rapor, plastik torbaların çevre için kağıt veya yeniden kullanabilir torbalardan “daha iyi” olduğu sonucuna ulaşıyor.

Her iki çalışmada da standart dayanıksız HDPE torbalardan biyopolimer karışımından yapılan biyolojik olarak çözünebilir torbalara, kağıt torbalar ve düşük yoğunluklu polietilenden üretilen “yaşam boyu torbalar”dan pamuklu torbalara birçok torba karşılaştırıldı. Yine her iki çalışma da her bir torba çeşidinin üretiminin kürese ısınmaya ve diğer çevresel faktörlere nasıl etki ettiğini hesapladı. Bu etkiler arasında kaynakların tükenmesi, asitlenme, ötrofikasyon, insan toksisitesi, tatlı su sucul ekotoksisite, deniz sucul ekotoksisite, karasal ekotoksisite ve fotokimyasal oksidasyon bulunuyor.

Daha sonra Çevre Ajansı’nın tahminleri kullanılarak küresel ısınma potansiyelini gelenseksel HDPE poşetlerinin altına düşürmek için her taşıyıcının kaç kez kullanılması gerektiği hesaplandı. Buna göre tek kullanımlık plastik poşetlere göre daha düşük küresel ısınma potansiyeline sahip olmaları için kağıt torbaların 3, LDPE’nin 4, dokuma olmayan PP’nin 11 ve pamuklu torbaların 131 kez yeniden kullanılması gerekiyor.

Fakat bu sonuçta birkaç hata bulunuyor. Öncelikle çalışma, bütün torbaların ömürlerinin sonunda geri dönüştürülmek yerine çöpe gideceğini varsayıyor. Ancak İngiltere ve sanayileşmiş birçok ülkede çöplükler aşamalı olarak kaldırılıyor ve yeniden kullanılamayan/geri dönüştürülemeyen plastik poşetler giderek daha fazla yakılıyor.

Yani plastik torbalar her iki çalışmada da yer almayan yakım sürecinin karbondioksit üretiminden de sorumlu. Elbette pamuklu torbaların ömürlerinin sonuna geldiklerinde geri dönüştürülmek yerinde çöp sahasına gitmesi fikri, kumaş çanta üretmek için yalnızca pamuğun kullanılabileceği varsayımı kadar saçma.

Daha da önemlisi, plastik poşetlerin çevresel etkisi, yalnızca üretim aşamasında kullanılan fosil yakıt miktarından veya bunları yakarken çıkan karbondioksit miktarından çok daha fazla. Plastikler, yavaş bozundukları için (yüzlerce veya binlerce yılda), mikro-plastikler canlılar tarafından yutularak solucanlardan insanlara birçok canlı organizmanın vücutlarında ve dokularında giderek daha fazla birikiyor.

Mikroplastikler Antarktika’daki kardan Alpler’deki toprağa, hatta okyanusun en derin noktası Mariana Çukuru’na kadar tüm gezegeni kirletti. 2017’de Ellen MacArthur Vakfı’nın açıkladığı hesaplara göre 2050’ye kadar denizlerdeki plastiklerin ağırlığının balıkların ağırlığını geçeceği tahmin ediliyor.

İnsanlara gelirsek de mikro ve nano plastikleri yiyecekler ve su yoluyla tüketirken aynı zamanda solunum yoluyla da içimize çekiyoruz. Newcastle Üniversites’nin 2019’da yaptığı bir araştırma, her insanın ortalama olarak hafta yaklaşık 5 gram (bir kredi kartı ağırlığında) plastik tükettiğini buldu.

Plastik torbalar bu kirliliğe önemli bir katkı sağlıyor. Her yıl 5 trilyon plastik poşetin üretildiği tahmin ediliyor ki bu saniyede 160 bin poşet üretilmesi anlamına geliyor. 2009’da ABD Uluslarası Ticaret Komisyonu, ABD’de her yıl 102 milyar plastik torba kullanıldığını hesapladı. Bu da her bir insan için yılda 365 poşet demek. Birleşik Krallık’ta 2014 yılında torba başına ücret uygulaması gelmeden önce perakendeciler, İngiltere’de bir kişinin yılda 140 tek kullanımlık torba kullandığını açıkladı. 2016-17’de (uygulama yürürlüğü girdikten sonra), bu sayı kişi başı 19 poşete, 2018-19’da ise 10 poşete indi.

Ancak hala iyileşmek için yer var: Danimarka’da ortalama bir insan yılda yalnızca 4 torba kullanıyor. Tek kullanımlık plastik poşetlere pamuk, keten, jüt veya kenevir gibi neredeyse süresiz olarak yeniden kullanılabilen, tekrardan ipliğe dönüştürülebilen ve nihayet kullanım ömürlerinin sonunda yakılması veya çöp sahasına gitmesi gerekmeyen pratik alternatifler var.

Bunların bize gösterdiği ilk şey, İngiliz Çevre Ajansı ve Danimarka Çevre Koruma Ajansı raporlarında olduğu gibi, bağımsız akademik araştırmacıların yürüttüğü ciddi araştırmaların dar referans terimleriyle sunulması karşısında hatalı olabileceğine dair dikkatli olmamız gerektiği. İkincisi ise hükümet eyleminin (tek kullanımlık plastik poşetleri ücretlendirmek gibi) -gerçekten popüler kampanyalara destek sağlıyorsa- mevcut durumu gerçekten değiştirebilmesi. Üçüncüsü ise bizi “azalt, yeniden kullan ve geri dönüştür” hareketine çağıran mesajın hala anlamlı olduğu ve sıkça tekrar edilmesi gerektiği.

Yazının orijinaline buradan ulaşabilirsiniz.