Yeşil ve Akıllı Bir Ada: Astipalya

Bir ada düşünün; masmavi çarşaf gibi bir deniz, bomboş kumsallar ve harika yemekler. Ama bununla da kalmıyor, “Smart Green Island” programıyla Astipalya, dünyanın ilk iklim nötr adası olmaya doğru ilerliyor.

YAZI: Burcu GENÇ, İklim aktivisti

Geride bıraktığımız yazın herhalde en çok tartışma yaratan konularından biriydi Yunan Adaları. Ancak biz, siyasi tartışmaların yakıcı gündemi yerine Astipalya isimli adanın sürdürülebilirlik yolunda geçirmeye başladığı yeşil dönüşümden bahsedelim.

Astipalya adası, Yunanistan’ın meşhur On İki Adaları’ndan biri. Türkiye’den direkt gidiş ne yazık ki yok. Güney Ege’de açık denizde diğer tüm adalara mesafeli duran yaklaşık 1334 nüfuslu adaya en yakın ada Kos, o bile 55 km mesafede. Bu sene önemli etkinliklere ev sahipliği yaptığı için biraz adını duyurmayı başarmış ancak diğer Yunan Adalarıyla kıyaslayınca fiyat olarak uygun, kalabalık değil ve el değmemiş plajlarıyla nerdeyse cennetten bir parça.

Kos’tan kataramanla geçiliyor ve yolculuk tam iki saat sürüyor. Bol çalkantılı ve mide bulantılı bir yolculuk bu. Ama sonunda ulaştığınız ada o kadar güzel ki yolculuğun korkunç hatıraları uçup gidiyor. Açık denizde yer aldığı için çokça rüzgar alan bir ada, o kadar ki rüzgardan dolayı deniz seferlerinin iptal edilmesine ada halkı alışmış ancak küçücük adada bir de havalimanı var. Pırpır uçaklar günde bir sefer yapıyor; Atina’dan geliyor, Leros, Kalimnos adalarına uğrayarak Kos’a gidiyor.

Hem Akıllı Hem Yeşil

Volkswagen, Yunanistan hükümeti ve adadaki yerel yönetim tarafından birlikte yürütülen “Smart Green Island” (Akıllı Yeşil Ada) programı içinde “Smart and Sustainable Island” (akıllı ve sürdürülebilir ada) şiarıyla başlatılan kampanyada amaç dünyanın ilk iklim nötr adası olması ve diğer adalara model oluşturması. Holistik, sürdürülebilir ve yeşil eylem planıyla beraber adanın iklim nötr olması yolunda farklı adımlar atılması planlanıyor. Ada, 2020 yılında tamamen elektrikli araç atılımı yapacağını açıklamış. Pandemi dolayısıyla planlar suya düşmüş ancak bu yılın Haziran ayında iki ayaklı dönüşüm planına başlanmış. Öncelikle 4 Kasım 2020’de Volkswagen’le bir prensip anlaşması yapılmış. Hem özel hem kamu girişimlerine özel paketler hazırlanmış ve AstyBus ile AstyCar isminde bir işletme kurulmuş. AstyBus, elektrikli otobüs hizmeti. Belirli saatlerde belirli bir rotayı takip eden AstyBus’a uygulama üzerinden ödeme yaparak adanın farklı noktalarına uygun fiyatlı ve sıfır emisyonlu ulaşım sağlayabiliyorsunuz. AstyCar ise car sharing denen uygulama, yani ortak araba kullanımı. Adanın farklı noktalarına yerleştirilmiş şarj istasyonlarından ihtiyacınız olduğunda elektrikli aracınızı alıp, kullanıp, sonra uygulamada belirtilen yere bırakabiliyorsunuz.

Bunun yanı sıra özel girişimler için paketler oluşturulmuş; mesela taksiciler araçlarını elektrikli olanlarla değiştirmiş veya işletmelerin bir kısmı filolarını elektrikli hale getirmiş.

Elektrikli araçların ne kadar sessiz olduğunu da adada gezerken bir kez daha anlıyorsunuz. Zaten kalabalık olmadığı için huzur ve sükûnet adanın her yerine işlemiş ama elektrikli araçlar sanki bu ada için yaratılmışçasına buraya uyum sağlamış. Adanın birbirine karayoluyla en uzak noktası 28 km (adanın yüzölçümü 96,9 km2). Tabii bu elektrikli araçların kullanımını kolaylaştırıyor. Adanın en işlek yerlerine yerleştirilen şarj noktaları da uygulama üzerinden ödeme yapılarak kullanılabiliyor.

Adil Geçiş mi Dediniz?

Aslında programda kolay kredi fırsatlarıyla özel iştirakler desteklendiği için küçük de olsa bir adil geçişten bahsetmek mümkün olabiliyor. Araçlar, elektrikli olduğu için teşvik içinde yer alıyor; vergisi düşük. Bir de programla beraber yeşil dönüşümün sosyal boyutlarına değinildiği hissi yaratıyor.

Programa başlamadan önce gerçekleştirilen ankete göre, Astipalya halkının %65’i gerekli imkanlar sağlanırsa elektrikli araca geçme konusunda istekli olduğunu ifade ediyor. %50’si ise kendi araçlarından vazgeçerek elektrikli araç kullanmaya istekli olduğunu belirtmiş.

Kamuya araçlar sponsorluk bağlamında temin edilirken özel sektöre düşük faizli uygun taksitli kredi imkanı sağlanıyor. Özel girişimci eski araçlarını yerel yönetime teslim ediyor, yerel yönetim onlara elektrikli araç sağlıyor. Özellikle turistlere araç kiralama yapan şirketlere, özel olarak filolarını elektrikli hale getirmeleri için araç başına 15.000 euroya kadar destek veriliyor ve eski araçlarına hurda primi ödeniyor.

Belediye Başkanı Nikolaos Komineas, bunun için yerel şirketlerin değişime hazır olması gerektiğini ifade ediyor. Eğer değişim bir anda kapıyı çalarsa, çok zengin ve çok uluslu şirketlerin adaya gelip onları rekabet dışı bırakacaklarını da ayrıca ifade ediyor ve ekliyor: “Hâlâ fırsatımız varken, dönüşüme hazırlıklı olmak zorundalar.”

Belediye başkanı Komineas, Sorbonne’lu bir mimar ve sosyolog. Astipalya’ya turist olarak gelmiş, geri dönmüş ama yüreği adada kalmış. Sonrasında çevrenin insan psikolojisi üzerindeki etkileri konulu tezini yazmak için adaya gelmiş ama ne tezi bitirebilmiş ne de geri dönebilmiş. Adada bir tane özel otobüs şirketi var, o da sisteme dahil ediliyor ancak eski otobüs hattı hâlâ aktif olarak kullanılıyor. Limandan kaldığımız yer olan Analipsi’ye ücret kişi başı 3 euroydu. Astybus’ı ne yazık ki tercih edemedik çünkü aynı mesafe için 15-20 euro bandında bir ücreti var ve yoğun sezon olduğu için genellikle çok kalabalık. Tabii program Haziran 2022’de başlamış ve biz programın deyim yerindeyse deney fareleri olduk. Bu yaz sezonunun sonunda veriler toplanacak ve önümüzdeki senenin planı yapılacak. Ancak adalılar için AstyBus alternatifi epey ucuz, yıllık 60 euro gibi bir ücret karşılığında seyahat edebiliyorlar.

Peki Bu Enerji Nerede Geliyor?

Astipalya Güney Ege’de yer alıyor. Bu konumun adaya en büyük katkısı uzun güneşli gün sayısı. Buna istinaden adada güneş enerjisinin ana enerji kaynağı olması planlanıyor. Adanın geleneksel elektrik üretimi dizel jeneratörlerle sağlanıyor. 7 adet termik santral bulunuyor, bunlar dizel yakıtı elektrik enerjisine dönüştürüyor. 2015’te GES’in payı %9 olmuş, 320 KW elektrik üreten halihazırda bir tesis bulunuyor. Adanın maksimum elektrik arzı, 2.25MW olarak kayıtlara geçmiş. Ortalama tüketim ise 0.72 MW. 2022’de bir GES daha açılıyor, ne yazık ki kapasitesine ulaşamadım ama 2023’te 3 MW’lik bir GES tarlası kurularak elektrikli araçların tamamının ve adanın elektrik arzının %50’sinin yenilenebilirden karşılanması planlanıyor. Bu GES tarlasına yalnızca bir adet RES eşlik edecek çünkü kent konseyi RES istemediğini, adaya yetecek enerjinin fazlasının üretilmesine karşı olduklarını ifade eden bir karar almış. 2026’da ise yenilenebilir enerji kaynaklarıyla adanın enerji talebinin %80’inin karşılanması hedefleniyor. Yani önümüzdeki beş yıl içerisinde adanın yeşil dönüşümünün tamamen bitmesi planlanıyor.

“Babamın Ürettiği Şarap”

Her ne kadar işim bu da olsa, adanın iklim nötr hedefleri, seyahat programımı oluşturmada tek neden değildi elbette. Restoranların hepsi birbirinden güzel ve uygun fiyatlı. Bazı restoranlar bizim kahvehanelere benziyor ve harika yemekler çıkarıyor. Bazıları ise yaşlı çiftlerin evinden bozma, tek başlarına işletiyorlar ve her şey harika, günlük ve taze. “Yavaş ada” konsepti diyebiliriz belki buna. Atıklar geri dönüştürülüyor, tarım ve hayvancılık aileler tarafından küçük işletme şeklinde yapılıyor ve restoran menülerinde “babamın ürettiği şarap” gibi isimler epey yaygın.

Adada bir de Türkiye’den bir tanıdık var. Astifagia isimli restoran, kaldığım pansiyonun çok yakınında Analipsi bölgesinde. Yedi yıl İstanbul’da yaşadığını söyleyen şef, füzyon mutfağı yapıyor, her yemekte parmaklarınızı yiyorsunuz. İnsanlar genel olarak Türkiye’yi duyunca inanılmaz heyecanlanıyor. Hepsi inanılmaz sıcakkanlı ve yardımsever. Çoğu insan ninelerinin başlarını Türk dizilerinden kaldıramadıklarından dem vuruyor. O kadar ki kaldığım pansiyonun sahibi Barbara bile bana kırık İngilizcesiyle dizileri sordu. Sahilleri ise el değmemiş, kalabalık değil ve tek kelimeyle harika… Gerçekten yeşil bir adada tatil için Astipalya, harika bir seçenek…