Belediye Başkanı Olarak Seçildiniz, Tebrikler!

Şehrinizin şu anki ve gelecekteki değişimlere ne kadar duyarlı ve uyumlu olduğunu biliyor musunuz? Başkanım kutlamalarla hızla geçecek ilk yılınız için aşağıda yer alan birkaç konuya dikkat çekmek istiyorum.

Prof. Dr. E. Didem EVCİ KİRAZ, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD. Öğretim Üyesi, Disiplinlerarası Çevre Sağlığı Anabilim Dalı Başkanı

Şehir planlaması, risk yönetimi ve dirençlilik, şehirlerde halk sağlığını teşvik etmek ve korumak için giderek önem kazanıyor. Başkanlığınız süresince bu konularda yol haritanız hazır mı?

İklim değişikliği, yetersiz planlı kentleşme, kırsalın sahipsizliği ve çevrenin eskiye dönemeyecek hale gelmesi geleceğin sağlıksız, savunmasız ve güvenli olmayan şehirlerini yaratıyor. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) savunmasızlığı azaltabilmek amacıyla bir seri araç yayımlıyor. Şehir ve dirençlilik üzerine hazırlanmış araçlar arasında 12 şehirden örnekler de yer alıyor.

Şehir canlı bir organizmadır. Belediye başkanı şehrin doktorudur. Şehrin sağlığını korumak için hizmet sunacak bir ekiple çalışıyor musunuz?

DSÖ tarafından yayımlanan kanıta dayalı bir derlemenin sonuçlarına göre; şehirler birden fazla tehlike ve bunların birleşen, artan, değişen, kümülatif etkileri ile karşı karşıya kalıyor. Tek bir tehlikeye, tek bir iklim sinyaline, tek bir afet tipine, tek bir riske hazırlıklı olmanın, buna göre plan yapmanın, proje üretmenin hiçbir yararı yok. Çoklu risk yaklaşımına geçme zorluğunu ortaya çıkarıyor. Derleme için incelenen literatürde tehlikeye özgü literatürün bolluğuna karşın “incelenen makalelerin önemli bir kısmının (%28 ve özellikle en güncel olanlar) çoklu tehlike düşüncesi ve yöntemlerinin oluşturulmasının ve basamaklı etkilerin dikkate alınmasının öneminden bahsetmiştir”.

Başkanım, o zaman şimdi, şehrinizdeki çoklu tehlikeleri, şehrinizi vurabilecek iklim sinyallerini saptamak; bunların etkilerini ölçmek; geleceğe yansıtıp etkilenebilirliği (duyarlılığı ve uyum kapasitesine bakarak) en yüksek noktaları, grupları, sistemleri, hizmetleri ve altyapıları önceliklendirmek; izlemeye almak; bireyleri ve toplumları erkenden uyarmak ve hazırlıklı hale getirmek için sürekliliği olan, sadece afet durumunda değil, her gün işlev gören halk sağlığı erken uyarı sistemlerini kurma zamanıdır.

“Risk-informed planning” (risk kanıtlarına dayalı planlama) yoluyla daha bütünsel bir yaklaşım kazanmak gerekiyor. Klasik strateji-eylem planı kurgularının değişme zamanı. Tek bir strateji ve altında hedefler dizgisi yerine; “çoklu stratejiler” üzerinden, sinerjileri göz ardı etmeden, mevcut ekonomik, insan gücü ve zaman varlığına yük getirmeden, sağlığı pazarlık konusu yapmayacak, esnek faaliyetler listesi hazırlanmalı. Her bir çözüm fikri için “sağlık etki değerlendirmesi” yapılmalı.

 “Ulusal İklim Değişikliğine Uyum Stratejisi ve Eylem Planı”

şehrinizin dirençlilik seviyesini yükseltmek için hazırlandı.

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) sağlık sektörü uzmanı olarak halk sağlığı bölümünü hazırladığım “Ulusal İklim Değişikliğine Uyum Stratejisi ve Eylem Planı, 2024-2030” yayımlandı. Plan hazırlık çalışmaları Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ve UNDP aracılığı ile yürütülen ve Avrupa Birliği ile Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilen “Türkiye’de İklim Değişikliğine Uyum Eyleminin Güçlendirilmesi Projesi” kapsamında başlatıldı. Çalışma dirençlilik mekanizmasına sektörel bir yaklaşım getiriyor. Sektörler; kent, su kaynakları yönetimi, tarım ve gıda güvencesi, biyolojik çeşitlilik ve ekosistem hizmetleri, halk sağlığı, enerji, sanayi, turizm ve kültürel miras, ulaşım ve iletişim, sosyal kalkınma ve afet risk azaltma, yatay kesen konular olarak isimlendirilen 11 sektör ve ortak bir bölümü kapsıyor. 40 stratejik hedef ve 132 eylemden oluşuyor.

“Başkanım, birinci yıl sonunda belediyenizdeki

coğrafi bilgi sistemleri biriminizle bir toplantı yapınız.”

Plana göre; sağlıklı, dirençli ve güvenli bir şehir için öncelikle, şehrinizde “Türkiye İklim ve Sağlık Profili’ne dayanan göstergeler listesi ve sağlık etkizincirlerinin geliştirilmesi için sistem kurulması” gerekiyor. Bu amaçla; belediye, il sağlık müdürlüğü ve çevre şehircilik ve iklim değişikliği il müdürlüğü hızla bir araya gelmeli. Vali başkanlığında toplanan İl Umumi Hıfzıssıhha Kurulu’nun her toplantısında birinci madde “şehri vuran ve vurabilecek iklim sinyallerine yönelik sağlık değerlendirmesi” olmalı. Ulusal İklim Değişikliğine Uyum Stratejisi ve Eylem Planı, 2024-2030’da yer alan halk sağlığı stratejik hedefleri şunlar:

Stratejik Hedef 1. Sağlık alanında iklim değişikliği ile ilgili kanıta dayalı analiz, değerlendirme ve bildirim altyapısının güçlendirilmesi, Ar-Ge çalışmalarının artırılması.

Stratejik Hedef 2. Ulusal ve yerel düzeyde tüm kurum ve kuruluşlarda iklim değişikliği ve sağlık bakış açısına yönelik kapasite, işbirliği ve farkındalığın güçlendirilmesi.

İki stratejik hedefin altında 12 eylem tanımlandı. Yerel kılavuzlar ve bunların uygulama planları da sizlerle buluşacak. Daha fazla kaynağa ulaşmak için iklime uyum web sayfasındaki teknik raporlar bölümünü takip edebilirsiniz.

Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) şehrin çok boyutlu görünümünü ortaya koyar. Çoklu risk yaklaşımı için CBS en önemli araçtır. CBS’de işaretlenen risk noktaları belediye bütçesi başta olmak üzere tüm hayati kararların kanıta dayalı olarak alınmasını sağlar. Doğru bir CBS kanıtı için yeterli, kaliteli ve objektif verilere ihtiyaç duyulur. Şehrin sağlıklı, dirençli ve güvenli olduğunu gösteren veriler yalnızca belediye veri tabanında yer almaz. Bu nedenle, hızla şehrin ortak kullanacağı bir veri tabanının kurulmasını sağlamak gereklidir. Kurum ve kuruluşlar tarafından resmi veri bildirim sistemleri ile toplanmayan veriler, şehirde bulunan akademik camia ile paylaşılmalı ve onların toplaması sağlanmalıdır.

İklim sinyalleri, etkisi, maruz kalacak nüfus, etkilenebilirlik düzeyi (duyarlılık ve uyum kapasitesi) birlikte değerlendirilerek gerçek halk sağlığı riskleri ortaya konabilir. Etkilenebilirlik ve risk analizi metodolojisi Türkiye için geliştirildi. Metodoloji dört pilot ilde

uygulandı. Bugünden sonra hazırlanacak iklime uyum şehir stratejileri ve eylem planlarında sağlık ayrı bir bölüm olarak yer almalı. Hazırlanan metodolojide yer alan “iklim değişikliğinde sağlık etki zincirleri” modeli mutlaka hazırlanmalı ve CBS ile entegre edilmelidir.