EKOIQ
Birçok hayvanın ölümüne veya yaralanmasına yol açan havai fişekler, içerdikleri kimyasal maddeler yüzünden hava ve toprak kirliliğine neden oluyor. Özellikle suda çözülen ve kalıcı olan inorganik anyon perklorat maddesi, bilim insanları tarafından endişeyle karşılanıyor. Perkloratların ve havai fişeklerin toprağa, havaya ve suya bıraktığı bir dizi ağır metalin, besin zinciri ve gıdalar yoluyla insanlara geçme riski de bulunuyor.
Avustralyalı bilim insanları tarafından 2023’te yayımlanan Bir Saman Alevi Olmaktan Öte: Havai Fişeklerin Çevreye Uzun ve Kısa Dönemli Etkileri başlıklı araştırmada, havai fişeklerin çevreye ve doğal hayata verdiği kısa ve uzun vadeli zararlar üzerinde duruldu.
Partikül Kirliliğine Yol Açıyor
AA’da yer alan habere göre, ortalama 100 ila 200 metre yükselen ve 100-150 metre çapında bir alanı etkileyen havai fişeklerden kaynaklı ses kirliliği 85 desibeli bulabiliyor. Bu yükseklik kulak zarına zarar verebilirken bu tür gösteriler kısa ve yoğun ışık, gürültü ve partikül kirliliğine de yol açıyor.
Gürültü Kirliliği Hayvanları Olumsuz Etkiliyor
Araştırmaya göre kent içindeki ve çevresindeki hayvanlar, şehir hayatından kaynaklanan gürültüye bir dereceye kadar adapte olabilirken, havai fişeklerden kaynaklanan gürültü kirliliği, bu hayvanların adapte olduğu seviyenin çok üzerinde bulunuyor. Özellikle evcil hayvanlar ve çiftlik hayvanlarının bu durumdan olumsuz etkilendiği, hayvan sahiplerinin bu durumu sık sık dile getirdiği belirtiliyor.
Atlar Yaralanıyor
Araştırma makalesinde çeşitli ülkelerden örneklere yer verildi. Yeni Zelanda’da hayvan sahiplerinin %74,4’ü, hayvanlarının havai fişek gösterileri nedeniyle korktuğunu bildirirken at sahipleri, atlarının havai fişekler sırasında korkarak koşmaya başladığını ve bu durumda sık sık çitlere çarparak yaralandıklarını anlattı.
Küçük Memeliler ve Kuşlarda Strese Neden Oluyor
Almanya’daki bir hayvanat bahçesinde küçük memeliler ve kuşlar üzerine yapılan gözlemlerde, bu hayvanların 6-8 dakikalık havai fişek gösterilerinin sonrasındaki iki gün boyunca çok stresli davrandıkları ve bu süreçte sürekli kendilerini kapalı alanlarda tutmaya çalıştıkları görüldü.
Zürih Gölü’ndeki Kuğu, Kaz ve Ördek Sayısı Azaldı
İsviçre’deki Zürih Gölü’nde yeni yıl kutlamaları sırasında bölgedeki kuğu, kaz ve ördek sayısının %26-35 arasında azaldığı, durumun eski haline dönmesinin 3 ile 10 günü bulduğu tespit edildi.
Binlerce Kızıl Kanatlı Karatavuk Birbirine Çarptı
ABD’nin Arkansas eyaletindeki Beebe kentinde 2011 ve 2012’deki yeni yıl kutlamalarında kullanılan havai fişekler sonucu kışlık tüneklerinden kaçmak zorunda kalan binlerce kızıl kanatlı karatavuğun birbirine çarparak ölmesi, havai fişeklerin hayvan ölümlerine yol açtığı olaylardan biri olarak kayıtlara geçti.
Havai Fişekler Hayvanların Üreme Başarısını da Etkiliyor
Havai fişeklerin etkileri uzun vadede hayvanların üreme başarısını etkileyebiliyor. İspanya’nın Valensiya kentinde nisan ve mayıs ayları arasında havai fişeklerin kullanıldığı birçok festival düzenlenirken, bayağı serçelerinin üreme başarısının, festivallere ev sahipliği yapan kasabalarda, festivalin olmadığı kontrol kasabalarına göre daha düşük olduğu saptandı. Özellikle 2020 yılında Covid-19 salgını nedeniyle festivallerin iptal edilmesi, her iki gruptaki bölgelerde yer alan serçelerin üreme başarısının eşitlenmesiyle sonuçlandı.
Sesler Sonucu Denizaslanları Denize Kaçtı
Havai fişeklerin etkileri genellikle kuşlar ve evcil hayvanlar üzerinde incelense de ABD’de 4 Temmuz kutlamaları sırasında ve sonrasında California denizaslanları, bayağı foklar ve deniz samurları üzerinde yapılan gözlemlerde, bu hayvanların da sesler sonucu denize kaçtığı ve denizaslanları ile bayağı fokların bir gün boyunca geri dönmediği görüldü.
Bir Diğer Olumsuz Faktör: Hava ve Toprak Kirliliği
Araştırmaya göre hava ve toprak kirliliği, havai fişeklerin ortaya çıkardığı bir diğer olumsuz faktör olarak öne çıkıyor. Kükürtdioksit, karbondioksit, karbonmonoksit, alüminyum, manganez ve partikül maddeler yayarak kirliliğe neden olan havai fişekler, gösterilerin sonrasındaki ilk 24 saat içinde havadaki partikül madde seviyesini beş kat artırabiliyor ve bu durum hem kısa hem de uzun vadede çevreyi olumsuz etkiliyor.
Bilim İnsanları Endişeli
Özellikle suda çözülen ve kalıcı olan inorganik anyon perklorat maddesi, bilim insanları tarafından endişeyle karşılanıyor. Su yolu ile bitkilere ve böceklere, oradan memelilere ve balıklara ulaşan bu madde, sürüngenler, memeliler gibi birçok canlıda tiroid hormonunun üretiminin azalmasına, ayrıca üremeyle ilgili nörogelişimsel ve kansere yol açan sağlık sorunlarına neden olabiliyor. Perkloratların ve havai fişeklerin toprağa, havaya ve suya bıraktığı bir dizi ağır metalin, besin zinciri ve gıdalar yoluyla insanlara geçme riski de bulunuyor.
