Yapay Zeka ile Sürdürülebilir Bir Geleceğe Adım Atmak

Yapay zeka, ülkelerin ekonomik büyümesinde önemli bir rol oynuyor ve 2030 yılına kadar 15,7 trilyon dolarlık küresel ekonomiye ulaşma potansiyeline sahip. Hatta iklim krizi gibi karmaşık sürdürülebilirlik problemlerinin çözümü için yapay zeka yeteneklerinden yararlanılıyor. Kimi araştırmalara göre ise yapay zeka Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın %79’una ulaşılmasına yardımcı olabilir.

Prof. Dr. Ahu ERGEN, Bahçeşehir Üniversitesi Uluslararası Ticaret ve İşletmecilik Bölüm Başkanı, [email protected]

Yapay zeka, ülkelerin ekonomik büyümesinde önemli bir rol oynuyor ve 2030 yılına kadar 15,7 trilyon dolarlık küresel ekonomiye ulaşma potansiyeline sahip. Yapay zeka teknolojileri üç temel fayda sunuyor: Birincisi önemli ancak tekrarlanan ve zaman alan işlerin otomasyonuna izin vererek insanların daha yüksek değerli işlere odaklanmasına olanak tanıyor. İkincisi videolar, fotoğraflar, yazılı raporlar, sosyal medya gönderileri veya e-posta mesajları tarafından oluşturulan veriler gibi, bir zamanlar insan yönetimini ve analizini gerektiren devasa miktardaki yapısal olmayan verilerde sıkışıp kalan içgörüleri ortaya çıkarıyor. Üçüncüsü en karmaşık sorunları çözmek için binlerce bilgisayarı ve diğer başka kaynakları entegre edebiliyor. Bu denli kritik bir teknoloji ekonomik, sosyal ve çevresel verileri analiz ederek çeşitli politikaların sektörler üzerindeki etkilerinin analizine ve bu alanlar hakkında tahminler yapılmasına da yardımcı olmaya başladı. Hatta iklim krizi gibi karmaşık sürdürülebilirlik problemlerinin çözümü için yapay zeka yeteneklerinden yararlanılıyor. Kimi araştırmalara göre ise yapay zeka Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın %79’una ulaşılmasına yardımcı olabilir.

Şimdi yapay zekanın çeşitli alanlarda nasıl sürdürülebilir çözümler sunduğuna ve potansiyeline birlikte göz atalım: Yapay zeka (AI) tabanlı çözümler emisyonların azaltılmasına yardımcı oluyor. Örneğin; düşük karbonlu teknolojilerin geliştirilmesini kolaylaştırmak, daha isabetli satış tahminleri yapmak, atıkları sınırlamak, enerji verimliliğini artırmak, akıllı telefon GPS izlerinden araç emisyonlarını tahmin etmek, bireylerin davranış kalıplarını daha isabetli şekilde açıklamak ve düşük karbonlu altyapıyı planlamak ve çalıştırmak gibi.  Google’ın DeepMind yapay zekası, şirketin veri merkezindeki enerji kullanımını %30 oranında azaltmasına yardımcı oldu.

Yapay zekanın daha yeşil ulaşım ağları kurma, ormanların yok edilmesinin önüne geçme, isabetli hava-kaza tahmini ve verimli tedarik zinciri yönetimi gibi kullanım alanları da çevreyi ve kaynakları korumaya yönelik önemli çözümler sunuyor. Örneğin Dryad Networks, gazları ilk yangın aşamalarında tespit etmek için “elektronik burunlar” kullanıyor. Orman yangınlarının erken tespit edilmesine yardımcı oluyor. Drone ve uydulardaki kameralar ve sensörler, ormanları olağandışı sıcaklık veya duman gibi işaretlere karşı izliyor.

Yapay zekanın ulaşımda kullanımı da her geçen gün ekonomik ve toplumsal fayda sağlamaya devam ediyor. CNN Türk’ün haberine göre, ülkemizde yapay zeka destekli mobil hız tespit sistemi, trafik birimleri tarafından kullanılmaya başlandı. Tripod ya da bir araç üzerine kurulan radar cihazı, yapay zeka ile dört şeritteki tüm araçların hız tespitini yapabiliyor. Yeni nesil mobil hız tespit sistemi, operatör olmadan kara yolunda seyreden araçların plaka ve hız verilerini okuyarak, EGM PolNet ağına gönderiyor. Sistem tarafından hız ihlali sorguları yapılırken ihlal verisi trafik ekiplerine anlık bildiriliyor. Böylelikle kural ihlali yapan sürücü hakkında yasal işlem uygulanıyor.

İklim değişikliği için yapay zeka özellikle iklim değişikliğinden kaynaklanan olası senaryoları tahmin etmede önemli rol oynuyor. Literatür, makine öğreniminin (ML) sürdürülebilirliğe yönelik yapay zeka çözümlerinde yaygın olarak kullanıldığını ortaya koyuyor. Özellikle öğrenme ve tahminlerde bulunmak için geçmiş verilerde gözlemlenen kalıpları ve ilişkileri kullanıyor. Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) gibi araştırma grupları, küresel ortalama sıcaklığın 1°C’den 6°C’ye çıkma olasılığına göre gelecek senaryolarını tahmin etmek için simülasyon modelleri geliştiriyor.

Su yönetiminde de yapay zeka önemli rol oynuyor. 2015 yılından bu yana, makine öğrenmesi algoritmaları su kaynaklarının korunmasını tahmin etmek ve optimize etmek için giderek daha fazla kullanılıyor. Yapay zeka ve makine öğrenmesi, sudaki zararlı parçacıkların arıtılması ve tespit edilmesi için etkili önlemler sunuyor. Atık suyun arıtılmasında kullanılan algoritma ve yaklaşımların insanlığın yaşamı üzerinde daha belirleyici etkileri olabilir.

Yapay zeka tabanlı yazılımlar, gelecekteki tüketici satın alma eğilimlerini tahmin etme bakımından sürdürülebilir tüketimi de destekleyici. Sağlık sektöründe yapay zeka ve makine öğrenimi potansiyeli çok geniş. Yapay zekanın en dikkate değer faydalarından biri hastalıkları insan müdahalesi olmadan büyük bir doğrulukla tahmin edebilmesidir. Yapay zeka destekli uygulamalar insanları sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemeye teşvik edebilir. Sağlık profesyonellerinin sağlık hizmetleriyle ilgili daha iyi sonuçlar elde etmesine ve hastalara sağlıklı kalmaları için daha iyi geribildirim, rehberlik ve destek sağlamalarına yardımcı oluyor. Gelecekte sağlık hizmetlerinde yapay zeka, hastaların kayıtlarını incelemek için çağrıları yanıtlamak, vatandaşların sağlık tahminleri ve analizleri, ilaçların önemli etkilerini anlamak, radyoloji görüntülerini algılama, klinik teşhisler ve tedaviler gibi temel günlük faaliyetlerden daha fazlasına kadar değişen faydalar sağlama potansiyeline sahip.

Diğer yandan yapay zekaya dair, tüketici güvenliği ve mahremiyeti, yapay zeka algoritmalarındaki önyargılar (bias), kişisel özerklik sorunları, yasal düzenleme eksikleri, iş gücü piyasalarına etkileri gibi bazı endişe verici konular da mevcut.  Ülkelerin ya da şirketlerin sürdürülebilir büyümesini desteklemek için yapay zeka sistemlerini kullananların sosyal açıdan sorumlu olması ve yapay zeka sistemlerini mümkün olduğu kadar güvenli hale getirmesi gerekiyor. Öte yandan yapay zeka, sürdürülebilirlik açısından umut verici ve güçlü bir teknoloji olsa da uygulanması devasa bir karbon ayakizi yaratıyor. Tek bir yapay zeka modeli eğitimi, beş arabanın ömrüne eşdeğer karbondioksit yayabilir. Yapay zeka modelleri daha karmaşık hale geldikçe, enerji kaynaklarının aynı kalacağı varsayılırsa, karbon ayakizleri büyük ölçüde artıyor. Yazılım uygulamalarının çevresel sürdürülebilirliğini değerlendirmek için yeni yaklaşımlar önerilse de henüz yaygın olarak benimsenmemiş veya yapay zekaya uygulanmadı.

Sonuç olarak yapay zeka, karmaşık ve iç içe geçmiş sürdürülebilirlik sorunları için şu an her derde deva bir ilaç olmasa da çığır açan sürdürülebilir çözümler geliştirme potansiyeline sahip bir teknoloji. Elbette, her yenilikte olduğu gibi onun da sınırlılıkları ve gelişmesi gereken noktaları olduğunu kabul etmeliyiz.

Yazıda, aşağıda adı geçen iki bilimsel makaleden faydalanılmıştır:

• Kar, A. K., Choudhary, S. K., & Singh, V. K. (2022). How can artificial intelligence impact sustainability: A systematic literature review. Journal of Cleaner Production, 376, 134120.
• Nishant, R., Kennedy, M., & Corbett, J. (2020). Artificial intelligence for sustainability: Challenges, opportunities, and a research agenda. International journal of information management, 53, 102104