“Çevre Vergilerinin ‘İkna Mekanizması’ Akıllı Gelir Kullanımıdır”

Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) Çevre ve Vergi Birimi Başkanı Kurt Van Dender, çevre vergilerinin mevcut durumda çevre ve vergi politikası bakış açılarında gerekli şekilde kullanılmadığını, vergi ve çevre politikası arasındaki sinerjinin çevresel vergi reformundaki ivmeyi artırmak için daha fazla kullanılması gerektiğini söylüyor.

YAZI: Bulut BAGATIR

Verginin işgücünden kaynak kullanı­mına kaydırılmasını başaran veya bu geçişin başında olan ülkelerin yaşadı­ğı/yaşayacağı temel zorluklar neler­dir? Böyle bir durumda hükümetler, şirketler ve insanlar nasıl ikna edile­bilir?

Buradaki en büyük zorluk, oy verenleri, verginin işgücünden kaynak kullanımı­na kaydırılması ile (çevresel temizlikten kirliliğe) kendi vergi yüklerinde büyük bir artış yaşanmayacağına ikna etmekte. Vergi mükellefleri özellikle vergi öde­mekten başka alternatifleri olmadık­larında vergi artışlarına öfke duyarlar. Örneğin, aynı Fransa’da olduğu gibi, işe giderken araba kullanmak zorunda olan veya bunun yerini alabilecek hız­lı bir çözüm bulamayan kişiler yüksek akaryakıt vergilerini güçlü bir şekilde protesto edebilirler. Çözüm, oranları düşürmek değil, “kirleticiler” üzerin­deki yüksek vergileri transferlerle veya vergi indirimleriyle birleştirmek, böyle­ce en azından en çok etkilenen haneler veya işletmelere düşen yük bir miktar hafifletilebilir. Daha iyi bir ifadeyle, daha yüksek çevre vergileri için destek oluşturmanın temel “ikna” mekanizma­sı, akıllı gelir (smart revenue) kullanı­mıdır. Bunu da, hükümetlere derin bir güvenin duyulduğu yerlerde yapmak daha kolaydır.

Büyüme odaklı bir dünyada yaşıyo­ruz. Vergilerin, işgücünden azaltılıp kaynaklar üzerinde artırılması, yani “vergi kaydırılması” (Tax shifting) böyle bir dünyada neler vaat edebi­lir? Nasıl yararlar sağlayabilir?

Bunların çoğu, yüksek çevresel vergi­lerin getirildiği vergi sisteminin özel­liklerine bağlıdır. Ancak çoğu durum­da, vergileri daha büyüme odaklı hale getiren bir reformu finanse etmek için çevresel vergilerden elde edilen ekstra geliri kullanmak mümkündür.

Döngüsel ekonomi için vergi refor­munu uygulamak neden gerekli?

Vergilendirme, tercih edilen bir çevre­sel politika enstrümanı, çünkü kirliliği diğerlerine göre daha düşük maliyetle azaltır ve teknoloji düzenlemesi, mi­nimum verimlilik standartları, ürün yasakları gibi daha kuralcı politikalara sahiptir. Çevre politikasının daha id­dialı hale gelmesi nedeniyle belirli bir “birim çaba” ile daha fazla sonuç almak önemlidir.

Vergi kaydırılması konseptinin mo­mentum kazandığını düşünüyor mu­sunuz?

Mevcut toplumların karşı karşıya kal­dığı çevresel zorluklar hakkındaki far­kındalığın ve çevre vergilerinin dengeli bir vergi karmasına yapabileceği katkı­ya olan ilginin artması nedeniyle çevre vergilerine olan ilgi de artıyor. Çevre vergileri mevcut durumda çevre ve vergi politikası bakış açılarında gerek­li şekilde kullanılmıyor. Vergi ve çevre politikası arasındaki sinerji, çevresel vergi reformundaki ivmeyi artırmak için daha fazla kullanılmalı.

Vergi kaydırılmasının tüketici davra­nışları üzerindeki etkisi ne olur?

Vergiler genellikle fiyat artışlarına ne­den olur (üretici rantının yerini aldık­ları durumlar dışında -ki bu durumda mükemmel bir gelir artırma aracıdır). Fiyat artışları tüketimi, bu nedenle de çevresel etkileri azaltır. Bu, çevresel vergilerin temel gerekçesidir (bazen yeşil harcamalar için gelir artırmak ol­duğu da düşünülebilir).

Vergi kaydırılması, Paris Anlaşması çerçevesinde, NDC hedeflerine kat­kıda bulunabilir mi?

Karbon vergileri, NDC hedeflerine ulaşmaya kesinlikle katkıda bulunabilir (ancak kendi başlarına yeterli değil­lerdir) ve biraz önce belirttiğim gibi bu hedeflere mümkün olan en düşük maliyetle ulaşmamıza yardımcı olacak­lardır. Ancak karbon vergilerinin çok az kullanıldığını biliyoruz. Buradaki bulgularımızın bir özetini görmek için, OECD’nin Effective Carbon Rates 2018 çalışmasına bakabilirsiniz. https://www.oecd.org/tax/tax-policy/effective-carbon-rates-2018-brochure.pdf

Fransız hükümetinin, “Sarı Yelekli­ler” olarak adlandırılan büyük pro­testoları tetikleyen hataları nelerdi sizce? Karbon vergisini doğru bir şekilde uygulamak için neler yapıl­malıydı?

“Hatalara” işaret etmemeyi tercih edi­yoruz, çünkü yapıldığı sırada doğru görünen seçimler hâlâ kötü sonuçlara yol açabiliyor. İleriye dönük olarak, yalnızca karbon vergisinin artması ile ilgili değil, eşlik eden önlemlere (trans­ferler, karbon vergilerinin geniş vergi reformlarına dahil edilmesi) ve tüm reform hakkında iletişim ve istişareye açıklık gösterilmesine daha fazla önem verilebilir.

Üçüncü dünya ülkelerinde vergi sis­temlerinin dönüşümünün uygulan­masının zor olduğunu düşünüyor musunuz?

Dönüşüm her yerde zor. Ancak, vergi sistemlerinin gelişiminin erken aşama­larında çevresel vergilere odaklanmak için iyi nedenler var. Çevre vergile­ri, yönetilmesi kolay olan ve kayıt dışı ekonomiden gelir elde edilmesine yardımcı olan tüketim vergileri şeklini alır. Ek olarak, yüksek çevresel vergi geliri, gelişmiş ekonomilerde olduğu gibi sağlıklı bir vergi karmasına katkıda bulunur ve bu, uzun vadede büyüme potansiyeli oluşturmaya destek olur. Çevresel vergilerin erken kullanılması, ileri düzey ekonomilerde de görüldüğü gibi, vergi sistemlerinin iyileştirilme­sinde yaşanan zorlukların önlenmesine yardımcı olabilir.