EkoIQ Editör “Yükseliş ve Çöküş 2022: Kömürlü Termik Santrallerin Küresel Takibi” raporu, yapımı süren ve planlanan kömürlü termik santral kapasitesinin 2021 yılında %13 oranında azaldığını gösterse de IPCC’nin, 2030 yılına dek kömür kullanımının 2019’a oranla %75 azaltılması gerektiğini ortaya koyan tavsiyesi için yeterli değil.
Global Energy Monitor’ün bu yıl sekizincisini yayınladığı “Yükseliş ve Çöküş 2022: Kömürlü Termik Santrallerin Küresel Takibi” raporuna göre, yapımı süren ve planlanan kömürlü termik santral kapasitesi 2021 yılında %13 oranında azaldı. Söz edilen azalma olumlu da olsa Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) 2030 yılına dek kömür kullanımının 2019’a oranla %75 azaltılması gerektiğini ortaya koyan tavsiyesi için yeterli değil. İklim biliminin açıkça gösterdiği gibi önümüzdeki 10 yıl içinde kömürü azaltmak için daha hızlı hareket edilmesi gerekiyor.
Çin, Güney Kore ve Japonya, ülke dışındaki kömürlü termik santral projelerine finans sağlamama sözü verdi; bu önemli bir adım. Ancak Çin, dünyanın geri kalanının toplamından daha fazla termik santral projesi devreye alarak küresel çabayı gölgeliyor.
Elektrik Lisansı Olan Kömür Santralı Projeleri Dahi İptal Oluyor
2010’dan bu yana toplam 87 GW’lık kömürlü termik santral planı iptal edilen Türkiye’de, kömür santralı proje stoku küçülmeye devam etti. 2021 yılında da 10,6 GW’lık kömürlü termik santral planı iptal edildi. Türkiye’de inşaatı devam eden ve devreye alınan santralların uluslararası finansman alan santrallar olduğu düşünüldüğünde, Çin ve G20 ülkelerinin yeni kömür santralı finansmanını durdurma taahhütleri, Türkiye’de yeni projelerin finansman bulmasını zorlaştıracak.
Kamu idaresinin desteğine karşın elektrik lisansı olan kömür santralı projeleri dahi iptal oluyor. Özellikle Çayırhan B santralının iptal edilmesi ayrı bir önem taşıyor, zira bu santral Enerji Bakanlığı’nın “kılçıksız yatırım” modelinin, yani kömürlü termik santralların tüm gerekli yasal izinler Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından alındıktan sonra yatırıma hazır bir şekilde ihaleye açılması modelinin ilk projesiydi.
Raporun öne çıkan bulguları şu şekilde:
- Kapanma tarihi belirlenen kömür santralı sayısı 2021 yılında bir önceki yıla göre neredeyse iki misli artarak 750’ye çıktı (550 GW).
- Yapım ve planlama aşamasındaki toplam kömürlü termik santral kapasitesi, 2015 yılından bu yana ilk kez 2020 yılında artmıştı, 2021 yılında ise %13 oranında azalarak 525 GW’tan 457 GW’a düştü.
- Covid-19 sonrası toparlanma yılı olan 2021’de dünyada 45 GW kömürlü termik santral kapasitesi işletmeye alındı, 26,8 GW emekli edildi, böylelikle küresel kömürlü termik santral filosunda 18,2 GW’lik net bir büyüme yaşandı.
- Yeni işletmeye alınan 45 GW’lık santralın yarısından fazlası (%56) Çin’deydi. Çin’i hariç tutarsak küresel kömür filosu, art arda dördüncü yılda da küçülmeye devam etti.
- ABD’de 2019’da 16,1 GW, 2020’de 11,6 GW kapasite kapatılırken 2021’de bu miktar tahmini 6,4 GW ila 9 GW arasında oldu. ABD’nin ulusal iklim ve enerji hedeflerini tutturması için kömürden çıkışını hızlandırması gerekiyor.
- 27 Avrupa Birliği ülkesi 2021’de rekor düzeyde termik santral kapattı. AB içinde termik santral kapatma konusunda öncü ülkeler Almanya (5,8 GW), İspanya (1,7 GW) ve Portekiz (1,9 GW) oldu. Portekiz, son kömürlü termik santralını hedeflediği 2030 yılından dokuz yıl önce, Kasım 2021’de kapatarak kömürsüz ülkelerden oldu.
- Kömüre dayalı elektrik üretiminde ise Covid-19 Pandemisi’nin başladığı 2020 yılındaki %4 düşüşün ardından, 2021 yılında %9’luk rekor bir artış yaşandı.
“Türkiye Tarih Belirleyemeyen Dört Ülkeden Biri”
Türkiye’nin Avrupa’da kömürlü termik santrallarını kapatmak için tarih belirlemeyen dört ülkeden biri olduğunu belirten Ekosfer Derneği Yönetim Kurulu Üyesi Barış Eceçelik, “Türkiye’nin kömür santrallarından tamamen kurtulacağı günü bir an önce ilan etmesi, yalnızca iklim, sağlık ve çevre için değil, ekonomi için de büyük önem taşıyor. Artan kömür fiyatları, dış finansman seçeneklerinin kaybolması ve kömürden daha ucuza elektrik üreten yenilenebilir enerji kaynakları kömürden vazgeçme kararını destekliyor” dedi.
“COP27’ye Kadar Tarih Belirlenmeli”
Avrupa İklim Eylem Ağı (CAN Europe) Türkiye İklim ve Enerji Politikaları Koordinatörü Özlem Katısöz şu şekilde konuştu: “Türkiye’de yeni kömürlü termik santrallara ne özel sektör ilgisi ne de halk desteği var. Var olan kömür kapasitesi teşviklerle ve karbon maliyetini ödemediği için ayakta kalabiliyor. İklim ve enerji alanındaki karar vericiler, küresel iklim eylemine paralel, akılcı ve sorumlu bir adım atmak istiyorsa COP27’ye kadar ‘yeni kömür santralı inşa etmeme’ kararı açıklamalı ve ‘kömürden çıkış’ için bir tarihi belirlemeli.”
“Türkiye’nin Kömürden Çıkışı Planlaması Lazım”
Kömürün Ötesinde Avrupa (Europe Beyond Coal) Kampanyacısı Duygu Kutluay, dünyanın kömürü geride bırakıp yenilenebilir enerjiye geçişin faydalarından yararlanmaya başladığını söyledi. Kutluay, “Türkiye’nin kömür sektörünü ayakta tutmak için kamu kaynaklarını israf etmekten bir an önce vazgeçmesi, kömürden çıkışı planlaması lazım. Son raporumuza göre, kömüre verilen kamu desteklerinin sonlandırılması ve kirletme bedelinin santrallara yüklenmesi durumunda Türkiye’de de en geç 2030 yılına kadar kömürü elektrik üretiminden çıkarmak mümkün” dedi.
