EkoIQ Editör
Elektrikli arabalarda en fazla stok Çin’de, en çok satış Avrupa’da. Yaklaşık bir asırlık rötardan sonra galiba elektrikli arabalar nihayet rüştünü ispatlıyor.
YAZI: Balkan TALU, balkantalu@gmail.com
Elektrikli arabalar nerelerden nerelere geldi. Yolda ne eziyetler çekti? Dünyadaki ilk arabalar elektrikli arabalardı, sonra içten yanmalı motorlar icat oldu. 1990’lı yılların sonunda elektrikli arabalar tekrar gündeme geldi ama General Motors kendi ürettiği sıfır emisyonlu araçları kendi sabote etti. Şimdi Avrupa Birliği 2035’de içten yanmalı arabaları tedavülden kaldıracağını söylüyor.
İçten yanmalı motorlar ortaya çıkana kadar 1830’lu yıllarda Macaristan, Hollanda, İngiltere ve ABD gibi ülkelerde elektrikli araba üretimi konusunda ilk atılımlar yapıldı. İçten yanmalı motor 1886’da icat edildi ama bu durum elektrikli arabaların rekabet avantajını etkilememişti. 20. yüzyılın başlarında yollarda çıkmış olan arabaların %40’ı buharlı, %38’i elektrikli ve sadece %22’si benzinliydi. Benzinli arabalar kirlilik yaratıyordu, kullanması daha zordu, o kadar ki, arabayı çalıştırmak da meşakkatli bir işti. İçten yanmalı motorların üstünlüğünü sağlayan Ford’un montaj hattı ürerim sistemi ve Teksas’ta petrol yataklarının bulunması oldu.
19. yüzyılın sonuna gelindiğinde başında konvansiyonel içten yanmalı motorlar üstünlük kurmayı başarmıştı artık. 21. yüzyılın sonlarına doğru ise nihayet elektrikli araçlar tekrar gündeme geldi. 1990 yılında Kaliforniya Eyaleti Hava Kaynakları Kurulu (CARB) Düşük Emisyonlu Araç Yasası (LEV) çıkarmıştı. Bu yaşaya göre büyük üreticiler bünyelerindeki elektrikli araç oranını %2’den başlatarak her yıl kademeli olarak çoğaltacaktı. Gelin görün ki, patronlar LEV yasasından nefret etmişti. Bu yüzden General Motors’un, üstelik Mel Gibson gibi ünlülere deneme sürüşü yaptırıldığı halde kendi elektrikli araba projesini sabote etti. 2001 yılında General Motors, elektrikli araba üretim departmanını kapattı. 21. yüzyıla elektrikli arabalarla giremedik.
Engellemelere rağmen yeşil geleceği görenler ve pes etmeyenler vardı. Nissan ve Renault ortaklığında yürütülen Sıfır Emisyon Programı 1999 yılında kuruldu. 2003 yılında Martin Eberhard ve Marc Tarpenning lityum iyon pil sektöründeki gelecek potansiyelini gördü ve Tesla Motors’u kurdu. Lityum iyon bataryayla üretilen ilk elektrikli araba Pivo 2005 yılında ortaya çıktı Nissan ve Renault ilk defa 2006 yılında elektrikli araba üretimine başladığını açıkladı. Gene 2006 yılının Temmuz ayında Tesla tek şarjla 320 km yol gidebilen Roadster’ın lansmanını yaptı. Roadster, lityum otoyola uygun iyon pilli ilk araba olma özelliğine de sahipti. Nissan ise Leaf’in lansmanını 2010 yılında yaptı.
2021 yılında küresel pazarda 6.6 milyon elektrikli araba satıldı. Bu rakam bir önceki yılın iki katıydı. Pazar payları %9’a çıktı. Yollarda 16 milyon elektrikli araba vardı. 2020 yılında en çok satılan elektrikli araba Tesla Model 3 oldu. Tesla 3 aynı zamanda dünyada bir milyon satışı ilk geçen araba markasıydı. 200 yılında ise Japonya’da üretilen Mitsubishi i-Miev seri ürerimi yapılan ilk otoyola uygun elektrikli arabaydı. Nissan Leaf 2010 yılında ortaya çıkmasına rağmen Mitsubishi’ye üstünlük kurmayı başardı.
Norveç’te Yeni Arabaların %80’İ Elektrikli
2022 yılında dünyada elektrikli araç satışı 10,6 milyonu aşarak bir önceki yıla göre %60 arttı. Yılın sonunda küresel pazarda satılan arabaların %14’ünden fazlası elektrikliydi. Son dönemde en fazla elektrikli araç stoğunun Çin’de olmasına rağmen satış rakamlarında üstünlüğü Avrupa kıtası elinde tutuyor. Şu anda Norveç’te yeni piyasaya çıkan arabaların %80’i elektrikli. Kuzey ülkelerinin tamamında bu oranın 2025 yılında %100’e çıkması hedefleniyor. AB, 2035 yılından itibaren satılacak olan arabaların sıfır emisyonlu olması gerektiğini açıkladı. ABD Başkanı Joe Biden, 2030 yılı itibariyle yeni araç filolarının yarısının elektrikli olmasını istediğini belirtti. Çok sayıda Amerikan eyaletinin yanı sıra Kanada, İngiltere ve AB üyesi çok sayıda ülke de içten yanmalı arabaları ya sınırlandıracağını ya da yasaklayacağını beyan ediyor. General Motors, ayını yıl itibarıyla benzinli araba, SUV, minibüs üretimini durdurmayı planlıyor. Benzer taahhütler, Cadillac Honda, Jaguar, Land Rover, Mini, Mercedes, Volvo, Volkswagen gibi markalar da benzer taahhütlerde bulundular.
En Uzun Menzil 832 km
Teknolojinin nimetlerinden faydalandık, Chat GPT’ye de sorduk. Şu anda farklı marka ve modellere göre değişmekle birlikte 2021 yılı itibariyle elektrikli arabalar tek şarjla 483 kilometreden fazla yol gidebiliyor. Ford Mustang Mach-E 483 km kat edebiliyorken Tesla Model S 647 km’ye Lucid Air 832 km’ye kadar ulaşabiliyor.
Elektrikli arabalarla ilgili sorun yok mu? Tabii ki var: Şarj etmenin çok uzun sürmesi. Standart bir 60 kilowatt saatlik bir arabanın İkinci Seviye 640 voltluk bir ünitede %100 şarjı için gereken süre 6 ila 12 saat arasında değişiyor. Hızlı şarj için kullanılan Üçüncü Seviye bir ünite ise 30 dakikada hızlı şarj yapabiliyor.
Pilleri Değiştirsek?
Tüketiciler şarj sürelerinin uzun olmasından şikayetçi. Peki boşalmaya yakın zamanda pil değiştirilemez mi? Bu aslında sanayi tesislerinde forklift kullanımında uygulanabilen bir yöntem; tabii bir de elektrikli bisikletlerde. Yeni teknoloji pil değişim istasyonlarında bu işlemi yapmak sadece 3 dakika alıyor. Şu anda Tayvanlı bir scooter üreticisi olan Gogoro 11 bin Tayvan’da, 250 tane de Çin’de pil değişim istasyonu kurmuş durumda. Çin’de lüks otomobil üretimi yapan Nio kendi ülkelerinde ve Avrupa’da 1000 tane pil değişim istasyonu kurmayı başardı. Bu yüzden son dönemde Renault ve Tesla da arabalarını pil değişimine uygun hâle getirmeye çalışıyor.
Pil değişimini yaygınlaştırabilmek için ilk girişimlerden biri Better Place tarafından yapıldı. 2011 yılında Better Place, İsrail’de Kiryat Ekron’da pil değiştirme istasyonları kurdular. Sonrasında Danimarka’da da pil değişim istasyonları kuruldu. Öte yandan 2013 yılında Better Place iflasını açıkladı. Better Place’in iflasının arkasındaki sebepler arasında pazarda yer tutmak için haddinden fazla müsrif ve pervasız adımlar atmış olması; buna bağlı olarak çok fazla ülkede pilot uygulama yatırımı yapmış olması gibi gerekçeler sunuluyor. Better Place bu kadar yatırıma rağmen piyasada çok sınırlı bir etki sahibi oldu.
2013 yılında Elon Musk da Tesla adına bir pil değişim hizmet paketi açıkladı. 2013 yılının Haziran ayında açıklanan paketin fiyatı 60-80 dolar bandındaydı. Piller 90 saniyede değiştirilebilecekti. Tuhaf bir şekilde sadece iki sene sonra 2015 yılında tüketicilerden bekledikleri ilgi olmadığı için Tesla projeden vazgeçtiğini açıkladı.
En son 2022 yılında Nio Çin’de değişim istasyonu sayısını 131’den 850’ye çıkarmıştı. Şu anda Çin’de bir değişim istasyonunun maliyeti 772 bin dolar. 90 kw/saatlik bir pil 60 kw/saatlik bir güç kaynağıyla 6 dakikada dolabiliyor. Çin pil değiştirme yöntemini çimento kamyonlarında kullanabiliyor. Hollanda da 20 footluk (yaklaşık 6 metre) konteynerin içindeki 2 megawattık bir güç kaynağıyla beslenen yüzen evlerde de pil değişim sistemleri kullanılabiliyor.
Son olarak Singapur’da da 2022 yılından itibaren ilk pilot çalışmalar yapılmaya başlandı. Hizmeti veren en büyük şirketlerden biri olan Tayvan merkezli Gogoro’yla batarya değişiminin ilk kullanıcıları yemek dağıtımı yapan motor kuryeler oldu.
Türkiye’ye elektrikli araçların 2023 yılından itibaren girişinin hızlanması bekleniyor. Bloomberg HT’de 2021 yılında Cemre Nur Karaca imzalı habere göre 2030’da Türkiye’de bir milyondan fazla elektrikli aracın yollarda olması tahmin ediliyor. 2022 yılında Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yayınlanan hibe programı duyurusunda 81 ilde 1500’den fazla şarj istasyonu için 300 milyon TL’lik toplam destek verileceği söyleniyor.
Otomotiv Distribütörleri Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Ali Bilaloğlu, Türkiye ölçeğinde elektrikli araçlarla ilgili üç temel soruna dikkat çekiyor. Birinci sorun, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu mevzuatının internete bağlı elektrikli araçların Türkiye’ye girmesinin önünde engel teşkil etmesi. Bilaloğlu, Türkiye’ye elektrikli araç girişinde bu yüzden iki senelik bir rötar yaşanmış olabileceğine işaret ediyor.
Bilaloğlu’na göre ikinci temel sorun, Avrupa’da elektrikli araçlara en fazla vergi koymuş ülkenin Türkiye olması. 2021 yılının başında Türkiye’nin elektrikli araçlarda bir vergi artırımına gittiğini hatırlatan Bilaloğlu, birçok ülkede teşvik amaçlı olarak vergi bile alınmadığını vurguluyor.
Bilaloğlu’nun işaret ettiği üçüncü sorun ise elektrikli araç teşvikleri için TOGG’un piyasaya çıkışının bekleniyor olması. Bilaloğlu Cemre Nur Karaca tarafından yapılan haberde şunları söylüyor: “Açıkçası ben TOGG’un öncesinde de piyasa ve müşterilerin elektrikli araçlara hazırlanmasında, elektrikli araçlara bir ikinci el piyasası oluşması açısından, yani piyasayı elektrikli araçlara hazırlama açısından, şu dakikadan itibaren öyle bir sanayi politikasını bekliyorum. Eğer bu TOGG ile yapılırsa bir miktar geç kalınmış olur çünkü bahsettiğim bu bütün unsurlar ancak TOGG ile birlikte gelişir ise TOGG’un ününü, piyasaya girişini ciddi anlamda yavaşlatacaktır. Benim beklentim TOGG ile birlikte elektrikli araçlara biraz daha teşvik verilmesi yönünde, ki yerli ürünümüzün pazardaki başarısı ve pazardaki kabulü hızlansın. Global bir marka olabilmesi için üründen ziyade bu ürünün pazarlanmak için düzgün bir network, iyi bir pazarlama stratejisi ve satış servis ağı öncelikli konular”.
Türkiye’de Çin Arabaları
2023 yılının Nisan ayında Çin merkezli batarya ve elektrikli araba üreticisi BYD Seagull modeli arabasını tanıttı. Cumhuriyet gazetesinin sitesinde yayınlanan habere göre kısa bir süre önce Türkiye’ye de giriş yapacağını açıklayan BYD’nin Seagull’u Hyundai I10 boyutunda ve satış fiyatı da ÖTV vergisi dahil 372 bin 692 TL olacak.
Türkiye’ye Çin’den giriş yapacak diğer bir elektrikli araba markasının da Chery olacağı söyleniyor. Chery birkaç ay önce yaptığı bir lansmanla EQ1 modeliyle Türkiye’ye giriş yapacağını duyurdu. Emre Özpeynirci’nin haberine göre Küçük bir otomobil olmasıyla dikkat çeken EQ1, Çin’de en çok tercih edilen elektrikli araçlar arasında yer alıyor. 10.500 dolar civarlarında bir fiyata sahip olan otomobil, 30,6 kWh batarya ile 301 kilometre menzil sunuyor. EQ1’in Türkiye’deki satış fiyatının 300-350 bin TL civarında olması bekleniyor.
Genelde Avrupa özelde, başta Norveç olmak üzere Kuzey ülkeleri elektrikli arabalarda büyük bir atılım yaptı. Türkiye’ye ise Çin markaları giriş yapıyor ama gerekli altyapıların ne zaman tamamlanacağı, yaygın ve görünür olacağı kocaman bir soru işareti olarak ortada duruyor. Önümüzdeki ekonomik kriz yatırımları nasıl etkileyecek? Ali Bilaloğlu’nun da işaret ettiği gibi bütün yumurtaları TOGG sepetine mi koyduk? Bunu zaman gösterecek. Görünen o ki bu konuda dünyaya yetişmek 2035 yılına kadar zamanımız olacak. Yoksa başta Avrupa olmak üzere dünyanın ikinci el benzinli araba çöplüğü olabiliriz.
EKOIQ
