Kentler de Adalet İster

Adil Ticaret Akımı, Starbucks gibi global firmalardan küçük ölçekli üreticilere kadar ciddi bir yaygınlık kazanmayı başarmış durumda. Şimdiki adım ise, Adil Ticaret’i kentsel ve hatta ülke ölçeğinde somutlaştırma ve ayağa kaldırmada yoğunlaşıyor. Dünyanın ilk Adil Ticaret kenti unvanını İngiltere’nin Garstang kasabası alırken dünyanın ilk Adil Ticaret Ülkesi olmayı ise Galler başarmış durumda. Bakalım Adil Ticaret bizim oralara ne zaman uğrayacak?

Onur İNAL

Dünya hiçbir zaman adil bir yer olmadı. Doğru, adaletin kendisi de tartışmalı bir kavram ama adalet istemi ve mücadelesi de en az insanlık tarihi kadar eski herhalde. 21. yüzyılda bu tartışma, mücadele ve müzakere ne sonuç verir bilinmez ancak, diğer adalet mücadelelerinin yanı sıra, “adil bir ticaret” isteyenlerin de 1960’ların sonundan beri yavaş yavaş bir araya gelmeye başladıkları söylenebilir. 1960’ların sonunda filizlenen, 1970 ve 80’lerde gelişen Adil Ticaret akımı (Fair Trade), günümüzde tüm dünyaya yayılmış ve ana gayesi sürdürülebilirliği teşvik etmek olan pazar odaklı ve organize bir sosyal hareket konumunda ve üreticilerin uygun koşullarda çalışmalarını, yaşamsal haklarının korunmasını, temel eğitim ve sağlık hizmetlerine kolayca erişebilmelerini ve adil biçimde ücretlendirilmelerini savunuyor. Kısacası Adil Ticaret (AT), ekonominin dev çarkları arasında ezilme tehlikesi yaşayan esnaf, zanaatkâr, küçük üretici, girişimci ve işçilerle çalışarak, onların ekonomik açıdan kendi kendilerine yeterli hale gelmelerine yardımcı oluyor. Bir yandan da üretimde sosyal ve çevresel değerlerin de gözardı edilmemesinin altını çiziyor.
Dünya çapında AT hareketine dahil olan 350’nin üzerinde organizasyon bulunduğu biliniyor. Dünya Adil Ticaret Örgütü (WFTO) bu organizasyonların tamamını bünyesinde barındıran bir çatı konumunda. Beş kıtada 70 ülkede ofisleri ve temsilcilikleri bulunan Örgüt, Adil Ticaret hareketinin geniş kitlelere ulaşması için çeşitli kampanyalar düzenliyor, gözlem, lobi ve eğitim faaliyetleri yürütüyor.
Çalışmalarını özellikle yoğun emek gerektiren kahve, kakao, şeker, çay, muz, bal, pamuk, şarap, taze meyve, çikolata ve çiçek gibi tarımsal ve sınai ürünler üzerine yoğunlaştıran hareket, tüketicilerin, AT ürünlerini kolaylıkla tanımaları için uluslararası bir sertifikalandırma sistemi de geliştirdi. AT kurallarına uygun biçimde üretilen ürünler Fairtrade International’a (FLO) bağlı FLO-CERT tarafından sertifikalandırılarak piyasaya sunuluyor. 2011 yılı itibariyle gelişmekte olan 58 ülkede 827 üretici bu sertifikaya sahip bulunuyor.

İlk Adil Ticaret Kenti: Garstang
Bu arada Adil Ticaret Hareketi son yıllarda üreticileri sertifikalandırmanın da ötesine geçmeyi başardı ve AT sertifikalı ürünleri kullanan kurumları, okulları, üniversiteleri, kiliseleri de tescillemeye başladı. AT düşüncesinin ürünü bir başka tanımlamaysa “Adil Ticaret Kenti” (Fair Trade Town). Adil Ticaret Kenti tanımı ilk olarak 2001 yılında yapıldı. İngiltere’nin Lancashire bölgesindeki Garstang kentinde yerel bir aktivist ve Oxfam destekçisi olan Bruce Crowther’in çabası sonucunda kentte Adil Ticaret ürünlerinin tüketimi yaygınlaştırıldı. Garstang’de olup bitenler ülke çapında büyük yankı yarattı ve İngiltere’de diğer kentler de Adil Ticaret sertifikalı ürünlerin tüketilmesini destekledi. Sonunda Adil Ticaret Vakfı (Fairtrade Foundation), kentlerin Adil Ticaret sertifikalı ürünleri tüketmesini desteklemek amacıyla “Adil Ticaret Kenti” tanımlamasını resmi hale getirdi ve FLO’ya bağlı üye kurumların da katkılarıyla Adil Ticaret Kenti unvanı alabilmek için gerekli olan şu beş kriteri belirledi. Kriterler şu şekilde sıralanıyor:
1- Yerel konsey Adil Ticaret’i destekleyen karar almalı; resmi dairelerde ve kantinlerde Adil Ticaret ürünü çay ve kahve servis edilmeli
2- Yerel kafe ve restoranlarda en az iki adet Adil Ticaret ürünü bulunmalı.
a- Nüfusu 10 binin altında olan yerlerde her 2500 kişi, nüfusu 10 bin ila 200 bin arasında olan yerlerde her 5 bin kişi, nüfusu 200 ila 500 bin arasında olan yerlerdeyse her 10 bin kişi için en az 1 adet AT sertifikalı ürün satan perakende satış mağazası bulunmalı.
b- Nüfusu 10 binin altında olan yerlerde her 5000 kişi, nüfusu 10 bin ila 200 bin arasında olan yerlerde her 10 bin kişi, nüfusu 200 ila 500 bin arasında olan yerlerdeyse her 20 bin kişi için en az 1 adet, AT sertifikalı ürünleri sunan lokanta veya restoran bulunmalı.
3-  Adil Ticaret sertifikalı ürünler işyeri, dükkân, ibadethane, okul vb. yerlerde tüketilmeli.
4- Kampanya için medyanın ve toplumun desteği sağlanmalı.
5- Adil Ticaret düşüncesine öncülük eden yerel bir örgüt oluşturulmalı ve Adil Ticaret Kenti statüsünün korunması için çaba gösterilmeli.
Adil Ticaret Kenti unvanı 2001-2006 yılları arasında büyük bir hızla yayıldı ve İngiltere’de 209 kente verildi. Avrupa’nın ilk “Adil Ticaret Kentleri Konferansı” 2006 yılının Kasım ayında Londra’daki Southbank Üniversitesi’nde gerçekleşti. Konferansta, Adil Ticaret Kenti düşüncesinin diğer ülkelerde de yayılması, global ve yerel arasındaki bağın güçlendirilmesi için çalışılması kararlaştırıldı. İlk konferansın başarısının ardından 2008 yılının Ocak ayında Brüksel’de ikinci bir konferans düzenlendi. Geçen zaman içerisinde de Adil Ticaret Kenti unvanına sahip kentlerin sayısı hızlı bir artış gösterdi. 2009 yılı sonlarına gelindiğinde 448’i İngiltere’de olmak üzere 760 kent “Adil Ticaret Kenti” statüsüne kavuştu. Günümüzdeyse Avustralya’dan Danimarka’ya, Amerika Birleşik Devletleri’nden İrlanda’ya kadar 22 ülkede ve 937 şehirde Adil Ticaret sertifikalı ürünler ağırlıklı olarak tüketiliyor.
Peki, Türkiye’deki durum ne? Türkiye Adil Ticaret’in neresinde? Türkiye’de henüz bir Adil Ticaret Kenti bulunmuyor. Türkiye’de bir AT sertifikalandırma ofisi de yok. Ancak, Türkiye’deki üreticiler Adil Ticaret’in öneminin farkında ve AT sertifikalı ürünlerin sayısı gitgide artıyor. İşin üzücü yanı, bu ürünlerin ihracat ürünleri olması ve Türkiye içerisinde Adil Ticaret sertifikalı ürünlerin yok denecek kadar az miktarda tüketilmesi. Kısacası ülkemiz Adil Ticaret zincirinde halen zayıf halka ve katetmemiz gereken çok yol var önümüzde. Ama adalet buraya da bir gün uğrar herhalde…
 

Adil Ticaret Başkentleri:
İngiltere’nin başkenti Londra dünyanın ilk, aynı zamanda da en büyük Adil Ticaret Başkenti. Bugün dünyada Londra’nın yanısıra Dublin (İrlanda), Brüksel (Belçika), Wellington (Yeni Zelanda), Roma (İtalya), Oslo (Norveç), Kopenhag (Danimarka), Paris (Fransa), Madrid (İspanya) ve Lüksemburg (Lüksemburg) Adil Ticaret Başkenti statüsüne sahip.

İnternette Adil Ticaret ve Adil Ticaret Kentleri:
Dünya Adil Ticaret Örgütü (World Fair Trade Organiyation): https://www.wfto.com/
Uluslararası Adil Ticaret Birliği (Fairtrade International): https://www.fairtrade.net
Adil Ticaret Vakfı (Fair Trade Foudnation): https://www.fairtrade.org.uk
Adil Ticaret Kentleri (Fair Trade Towns): https://www.fairtradetowns.org
Adil Ticaret Başkenti Londra (Fair Trade London):
Adil Ticaret sertifikalı ürünler (TransFair): https://www.transfair.org
FLO-Cert (Fair Trade Labeling Organization): https://www.flo-cert.net

Galler: Bir “Adil Ticaret Ülkesi”
Galler Adil Ticaret Forumu, ülkeyi dünyanın ilk “Adil Ticaret Ülkesi” yapmak için çalışmalara 2002 yılında başladı. Adil Ticaret Ülkesi düşüncesi 2005 yılında Galler Parlamentosu’ndan, 2006’da Galler ve İskoçya’daki Adil Ticaret gruplarından destek gördü ve Adil Ticaret Ülkesi’nin kriterleri belirlendi. Buna göre;
1- Nüfusunun yüzde 75’i sene içerisinde bir kez Adil Ticaret ürünlerini tüketen,
2- Nüfusunun yüzde 40’ı sene boyunca Adil Ticaret ürünlerini tüketen,
3- Bütün yerel yetkilileri Adil Ticaret’i destekleyen,
4- Kentlerinin yüzde 55’i Adil Ticaret Kenti unvanı alan ülkelere,
Adil Ticaret Ülkesi unvanı verilmesine karar verildi. Galler, 2008 yılının Haziran ayında bu koşulları sağlayarak dünyanın ilk Adil Ticaret Ülkesi olmayı başardı.
EKOIQ Dergisi Ocak 2013  Sayı: 25