Kültürel Sürdürülebilirlik İçin Yeni Bir İş Tasarımı Ustamdan

Bir sosyal girişim toplumsal fayda için mücadele ederken ayakta kalabilmek için finansal sürdürülebilirliği de sağlamak zorunda. Halbuki finansal kaygıların temel amaç edinildiği noktada sosyal girişim kavramı ortadan kalkıyor. Söz konusu finansal sürdürülebilirlik ve sosyal fayda çatışması ise, Ustamdan’ın hikayesini dinlemek gerek. Ustamdan, 2014’ten bu yana tüm bu zorlukların üstesinden gelmeyi başarmış, en nihayetinde marka değeri yaratabilmiş bir girişimcilik hikayesi. Ortaya koyduğu yenilikçi ve çok katmanlı iş modeli ile Anadolu’nun zanaatkârları ve Kültür Dostu Şirketler arasında bir değer zinciri yaratıyor.

YAZI: Doğa Gizem MEMİŞ, Tasarımcı & Mimar

İlk sormamız gereken soru: Nedir bu sosyal girişimcilik ? Skoll Vakfı sosyal girişimcilik kavramını toplumun değişim liderleri olarak tanımlıyor: “Sosyal girişimciler, mevcut durumu kökten değiştirmek ve daha refah içinde bir dünya için yenilikçi modeller yaratan, dengeleri değiştiren liderlerdir”. Ashoka’nın kurucusu Bill Drayton ise sosyal girişimcileri “toplum için yenilikçilik peşine düşmüş liderler” olarak nitelendiriliyor.

Sosyal girişimcilik, son zamanlarda toplumsal değişim ve toplumsal fayda için sürdürülebilir sosyo-ekonomik dengeler kurma kavramı ile yatırımcıları teşvik ediyor. Ne yazık ki gerçekçi bir modelde çoğu zaman toplumsal sürdürülebilirlik ve iyileştirilmiş sosyo-ekonomik yapılanma değer önerisi ile kurulmuş sosyal girişimler, finansal büyümenin gerektirdikleri arasında sıkışıp kalıyor. Halbuki finansal kaygıların temel amaç edinildiği noktada sosyal girişim kavramı da ortadan kalkıyor. Ustamdan’ın hikayesi 2013 yılında Gaziantep’te başlıyor. Kurucu ortaklarından Gökçe Gülcüler, Fıstık Şenliği’nde ayakkabı ustası Mehmet Usta ile tanışıyor. Onun hikayesi, Ustamdan için ilham kaynağı oluyor. Gökçe ve ekibi başlangıçta Anadolu topraklarını gezerek ustalar ile tanışıyor, el yapımı özgün ürünleri Türkiye ekonomisine kazandırmayı, yerel ekonominin güçlendirilmesini ve bu sayede usta-çırak yapısını tekrardan hayata döndürmeyi amaç ediniyorlar. 2014 senesinde sadece iki kişi ile başlayan bu yolculuk bugün neredeyse 40 kişilik bir aile. Peki Ustamdan gerçekte ne yapıyor? Unutulmaya yüz tutmuş Anadolu’nun en özgün ürünlerini ve bunları yaratan zanaatkârlarımızı keşfediyor, bu ürünleri Türkiye ekonomisine tekrardan kazandırıyor. Gücünü ürünlerinin tamamıyla el yapımı ve yaratıcı ustasına özgün olmasından alıyor. Bu noktada da en büyük mücadelesini veriyor. Pazarda hiç de tanıdık olmayan bu ürünler için sıfırdan pazar talebi yaratmak zorunda kalıyor.

Ustamdan şu anda kurumsal ve büyük mağazaları olan perakende sektöründeki firmalar ile hiç kurumsal olmayan yerli üretici arasında bir köprü görevi üstleniyor. İş modeli hizmet tasarımı üzerine kurulmuş durumda. Aktif olarak çalıştıkları 15-20 yerel üretici var; ürün ve üretici yelpazesi oldukça geniş. Müşteri talebine göre iletişime geçebilecekleri veritabanlarında yaklaşık 300 zanaatkâr kayıtlı.

Ve İş Modeli…

Artılarıyla eksileriyle doğru bir iş modeli tasarımı için ilk adım iş modeli kanvası yapmak elbette. Aslında Ustamdan’ın ilk iş modeli B2C üzerine kurulu, yani tamamıyla e-ticaret girişimi olarak çıkılmış yola. İlk kanvas modeli de buna göre tasarlanmış doğal olarak. Tabii ki henüz marka değerinin oluşmadığı bir piyasada, yüksek üretim maliyetli ürünler ve düşük kâr marjları ile tutunabilmek zor. Kaldı ki endişelenilmesi gereken asıl konu, finansal zorluklar ile cebelleşirken bir yandan da sosyal fayda ve sürdürülebilirliğin sağlanması. Aslında finansal sorunlarınız sosyal girişim stratejiniz için bir engel. En nihayetinde finansal sürdürülebilirlik olmazsa iş yürümüyor ve sosyal girişim fikriniz de çöpe gitmiş oluyor. Peki çözüm neydi? Yeni, farklılaşmış bir ürün gamı oluşturmak. Yüksek satış kapasitesi ve düşük kâr marjları hedeflemek. Bu sayede zanaatkârlarımızı benzersiz ürün yapımına teşvik etmek, global ölçekte ürünlerin bilinirliğini ve erişilebilirliğini sağlamak için Kültür Dostu Şirketler Ailesi’ni yaratmak. Dolayısıyla kanvas baştan masaya yatırıldı. Finansal stratejiler ile sosyal fayda fikrinin birbirleriyle örtüşmesi gerekiyordu. İş modeli tamamıyla en baştan tasarlandı. Ustamdan’ın bugünkü iş modeli B2B anlayışına dayanıyor. Kültürel Sürdürülebilirlik ve Anadolu’nun Zanaat Mirasını Koruma üst başlığı altında müşterilerin taleplerine göre hizmet tasarımı sunuyorlar. Örneğin ürünlerini sergileyebilecekleri ve son kullanıcıyı ürünle doğrudan buluşturabilecekleri mağazalarla anlaşılıyor, mağazanın içinde kon- septe uygun Ustamdan alanları tasarlanıyor, ustaların hikayeleri anlatılıyor hatta o alanlarda tüketici ile ustaların bir araya geldiği çalıştaylar düzenleniyor. Ustamdan ayrıca Kültür Dostu Şirketler Ailesi’ni de yaratmış durumda. Talebe ve ihtiyaca göre yeni fikirler ve projeler tasarlıyor. Bir yandan da yeni iş modelinin bir parçası olarak Anadolu’nun ilham verici hikayelerini tanıtabilmek, sadece ürünleri ve ustaları değil doğal güzellikleri, yerel mimariyi, köy kahvesini, ken- disine ilham vermiş bir bardak çayı anlatabilmek için Yazıhane ekibini genişletiyor. Amaç 81 ilde 81 içerik uzmanı kazanmak. Bu sayede Yazıhane, Ustamdan ürünleri için kendini finanse eden bir pazarlama stratejisine dönüşmüş olacak.

İş Planı Nasıl Çalışıyor?
Yeni iş modeli ile çok katmanlı iş modeli yaratmış oluyor. Birçok açıdan ilk iş modeline göre avantaja sahip bu model. Birincisi, artık bir e-ticaret firması olmaktan çıkıyor ve web sitesi, satış yerine pazarlama kanalı haline dönüşüyor. İkincisi, hizmet tasarlayıcı ve proje geliştirici firma pozisyonuna geçiyor. Üçüncüsü, stok yapıldığında nakit akışı daha erken fazlara çekiliyor ve sür- dürülebilir nakit akışı sağlanıyor. Ve son olarak Yazıhane ile dolaylı ve kendi kendini finanse eden bir pazarlama kanalı ortaya çıkıyor. Sonuç olarak… Ustamdan’ın tüm hikayesi aslına bakarsanız ustalar ile içilen bir bardak çay ve edilen sohbetlerden ibaret. Ekip şu an, girişimin sürdürülebilir büyümesi için güncel iş modeli üzerinde sürekli çalışmaya devam ediyor.